Quá trình lão hóa tế bào não bắt đầu từ tuổi nào?

Lão hoá não là một quá trình tự nhiên khi cơ thể già đi. Tình trạng này sẽ khiến bạn bị suy giảm nhận thức cũng như trí nhớ, gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và công việc của bạn. Cùng tìm hiểu về quá trình lão hoá tế bào não qua bài viết sau đây.

Lão hóa não là gì?

Quá trình lão hoá não xảy ra tỷ lệ thuận với tuổi tác. Có nghĩa là khi chúng ta càng già đi, quá trình lão hoá não xảy ra càng nhanh, số lượng tế bào não bị thoái hoá càng nhiều. Lão hoá tế bào não là tình trạng suy giảm về cấu trúc và chức năng của các tế bào não gây ảnh hưởng tới khả năng nhận thức, tập trung suy nghĩ, khả năng học tập làm việc cũng như quản lý tài chính và cuộc sống của con người. Lão hoá tế bào não có thể do tuổi tác hoặc do bệnh tật.

Lão hoá tế bào não xảy ra do những yếu tố nguy cơ sau đây:

• Tuổi cao. Khi chúng ta già đi, tất cả các cơ quan trong cơ thể trong đó có cả não bộ sẽ bị suy thoái về cấu trúc và chức năng. Lão hoá não do tuổi già sẽ khiến bạn suy giảm khả năng nhận thức, ghi nhớ.

• Tăng huyết áp và rối loạn mỡ máu sẽ làm giảm lưu lượng máu lưu thông đến não. Khi huyết áp tăng cao có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ ở não, giảm lượng máu đến nuôi não gây lão hoá não sớm. Tương tự, mỡ máu gây ảnh hưởng đến quá trình lão hoá não do các mảng xơ vữa làm tắc các mạch máu ở não. Não là một cơ quan cần cung cấp đủ máu và chất dinh dưỡng cần thiết để hoạt động. Vì vậy, nếu thiếu máu lưu thông đến não sẽ làm tổn thương các tế bào não dẫn đến suy giảm chức năng não bộ.
• Tình trạng đề kháng insulin trong bệnh tiểu đường cũng gây ảnh hưởng đến não bộ. Đường huyết tăng cao không kiểm soát sẽ làm thúc đẩy quá trình lão hoá não, suy giảm nhận thức và trí nhớ
• Chế độ ăn quá nhiều chất béo ngọt, nhiều đường nhưng ít bổ sung rau xanh, trái cây, các vitamin, khoáng chất hay các axit béo cần thiết cho não bộ cũng góp phần thúc đẩy lão hoá não.
• Tập thể dục sẽ giúp tăng cường máu lưu thông đến não, tăng cường quá trình trao đổi chất của cơ thể và não bộ, từ đó giúp cải thiện sức khỏe não bộ. Vì vậy, nếu bạn ít tập luyện thể lực sẽ làm tăng nguy cơ lão hoá não bộ sớm hơn.
• Lão hoá não bộ còn liên quan đến hút thuốc lá, sử dụng các chất kích thích và uống nhiều bia rượu. Những yếu tố trên sẽ làm giảm thể tích não bao gồm các chất trắng và chất xám gây lão hoá não và suy giảm nhận thức, trí nhớ.
• Stress, lo lắng, suy nghĩ và ngủ không đủ giấc cũng thúc đẩy quá trình lão hoá não bộ.

Quá trình lão hóa tế bào não bắt đầu từ tuổi nào?

Não bộ của chúng ta hình thành hơn một triệu kết nối thần kinh mới mỗi giây trong những năm đầu đời. Và não bộ đạt kích thước khoảng 90% thể tích so với thể tích tuổi trưởng thành ở năm 6 tuổi. Sau đó, ở độ tuổi 30 và 40, não bắt đầu co lại, hình dáng của não bắt đầu thay đổi. 

• Khối lượng não: Khối lượng và thể tích não bộ giảm theo tuổi tác. Tuy nhiên các vùng não cụ thể chịu trách nhiệm về chức năng nhận thức, đặc biệt là thùy trán và hồi hải mã co lại nhiều hơn các vùng khác.
  Thùy trán là những thùy lớn nhất trong não con người, nằm ngay phía sau trán. Thuỳ trán được xem là trung tâm kiểm soát hành vi và cảm xúc của con người.
  Hồi hải mã có vai trò quan trọng trong học tập và trí nhớ. Đây là một cấu trúc não phức tạp nằm sâu trong thùy thái dương. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều chứng rối loạn thần kinh và tâm thần có liên quan đến tổn thương ở vùng hải mã.
• Mật độ vỏ não: Vỏ não nơi chứa các tế bào thần kinh, cũng mỏng đi theo tuổi tác. Và sự mỏng đi của vỏ não thấy rõ rệt ở thùy trán và các phần của thùy thái dương. Mật độ tế bào thần kinh thấp hơn, ít kết nối thần kinh hơn góp phần khiến quá trình xử lý nhận thức cũng như ghi nhớ chậm hơn.
• Chất trắng: Chất trắng truyền tín hiệu thần kinh giữa các tế bào não nhờ các sợi thần kinh có myelin. Suy giảm thể tích chất trắng, bao myelin co lại theo tuổi tác có liên quan đến quá trình làm suy giảm khả năng xử lý và giảm chức năng nhận thức của con người.
• Hệ thống dẫn truyền thần kinh: Hệ thống dẫn truyền thần kinh não bộ bị ảnh hưởng khi não bị lão hoá. Cuối cùng dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức.

 Quá trình lão hóa não xảy ra như thế nào?

Sau khi tìm hiểu lão hoá nào là gì cũng như độ tuổi bắt đầu xảy ra quá trình lão hoá não. Chúng ta cùng tìm hiểu quá trình lão hoá não xảy ra như thế nào.

Lão hoá não là quá trình thay đổi về cấu trúc, chức năng, các chất hóa học hay dẫn truyền thần kinh.

Thay đổi nhận thức

Quá trình lão hóa bình thường mang lại những thay đổi tinh tế trong khả năng nhận thức. Việc ghi thông tin mới vào bộ nhớ cũng như việc nhớ lại tên và số có thể mất nhiều thời gian hơn. Trí nhớ tự truyện về các sự kiện trong cuộc sống và kiến ​​thức tích lũy về các sự kiện và thông tin đã học, trí nhớ tường thuật đều suy giảm theo tuổi tác.

Trí nhớ làm việc – khả năng ghi nhớ một phần thông tin, chẳng hạn như số điện thoại, mật khẩu hoặc vị trí đỗ xe – cũng giảm theo tuổi tác. Một số nghiên cứu cho thấy sự suy giảm trí nhớ bắt đầu sớm nhất là ở tuổi 30. Trí nhớ làm việc phụ thuộc vào việc xử lý nhanh chóng thông tin mới hơn là vào kiến ​​thức được lưu trữ. Các khía cạnh khác của loại trí thông minh linh hoạt này, chẳng hạn như tốc độ xử lý và giải quyết vấn đề, cũng giảm dần theo tuổi tác.

Một số khía cạnh của sự chú ý có thể trở nên khó khăn hơn khi bộ não của chúng ta già đi. Chúng ta có thể khó tập trung hơn vào những gì bạn bè đang nói khi ở trong một nhà hàng ồn ào. Khả năng loại bỏ những phiền nhiễu và tập trung vào một kích thích cụ thể của chúng ta được gọi là sự chú ý có chọn lọc. Việc phân chia sự tập trung của chúng ta thành hai nhiệm vụ – chẳng hạn như trò chuyện trong khi lái xe – cũng trở nên khó khăn hơn theo tuổi tác. Kiểu chú ý này được gọi là sự chú ý bị chia cắt.

Nhưng không phải tất cả đều xuống dốc sau tuổi 30. Trên thực tế, một số khả năng nhận thức nhất định sẽ cải thiện ở tuổi trung niên. Nghiên cứu theo dõi khả năng nhận thức của hàng nghìn người trưởng thành trong 50 năm qua, cho thấy mọi người thực sự thực hiện tốt hơn trong các bài kiểm tra khả năng nói, lý luận không gian, toán học và lý luận trừu tượng ở tuổi trung niên so với khi họ còn trẻ.

 Thay đổi cấu trúc

Tất cả những thay đổi về khả năng nhận thức này phản ánh những thay đổi trong cấu trúc và hóa học của não. Khi chúng ta bước vào tuổi trung niên, bộ não của chúng ta thay đổi một cách tinh tế nhưng có thể đo lường được. Khối lượng tổng thể của não bắt đầu co lại khi chúng ta ở độ tuổi 30 hoặc 40, với tốc độ co rút tăng dần ở độ tuổi 60.

Tuy nhiên, sự mất mát thể tích không đồng đều trong toàn bộ não – một số vùng co lại nhiều hơn và nhanh hơn các vùng khác. Vỏ não trước trán, tiểu não và vùng hải mã bị tổn thương nhiều nhất và tình trạng này càng trầm trọng hơn khi về già.

Vỏ não của chúng ta, lớp ngoài nhăn nheo của não chứa các tế bào thần kinh, cũng mỏng đi khi chúng ta già đi. Vỏ não mỏng đi theo một mô hình tương tự như mất thể tích và đặc biệt rõ rệt ở thùy trán và các phần của thùy thái dương .

Những vùng não trải qua những thay đổi mạnh mẽ nhất theo tuổi tác cũng nằm trong số những vùng não trưởng thành muộn nhất ở tuổi thiếu niên. Điều này đã khiến các nhà khoa học đề xuất lý thuyết “vào sau, ra trước” về lão hóa não – những phần não phát triển cuối cùng là những phần xấu đi đầu tiên. Các nghiên cứu về những thay đổi liên quan đến tuổi tác đối với chất trắng ủng hộ giả thuyết này. Sợi đầu tiên phát triển ở khoảng cách xa của não là sợi nối vỏ não với các phần dưới của não và tủy sống. Các sợi kết nối các vùng khuếch tán trong một bán cầu – được gọi là sợi liên kết – là những sợi cuối cùng đạt đến độ trưởng thành nhưng lại có sự suy giảm chức năng mạnh nhất theo tuổi tác.

 Thay đổi thần kinh

Những thay đổi ở cấp độ tế bào thần kinh riêng lẻ góp phần làm teo và mỏng vỏ não của bộ não lão hóa. Các tế bào thần kinh co lại và rút các sợi nhánh của chúng, đồng thời myelin béo bao quanh sợi trục bị thoái hóa. Số lượng kết nối hoặc khớp thần kinh giữa các tế bào não cũng giảm xuống, điều này có thể ảnh hưởng đến việc học tập và trí nhớ .

Mặc dù những thay đổi ở khớp thần kinh có tính chọn lọc và tinh tế, nhưng tác động của chúng đối với sự suy giảm nhận thức được cho là lớn hơn tác động của những thay đổi về cấu trúc và hóa học. Ở vỏ não trước trán và hồi hải mã, các nhà khoa học đã quan sát thấy sự thay đổi ở các sợi nhánh, phần mở rộng phân nhánh của các tế bào thần kinh nhận tín hiệu từ các tế bào thần kinh khác. Khi tuổi càng tăng, các sợi nhánh co lại, các nhánh của chúng trở nên ít phức tạp hơn và chúng mất đi các gai đuôi gai, những phần nhô ra nhỏ nhận tín hiệu hóa học.

Trong một nghiên cứu về khỉ rhesus, các nhà khoa học nhận thấy quá trình lão hóa nhắm vào một loại gai nhất định gọi là gai mỏng. Những phần nhô ra nhỏ, mảnh mai này cũng là những cấu trúc có độ dẻo cao, kéo dài và co lại nhanh hơn nhiều so với lớp gai lớn hơn. Điều này khiến các nhà khoa học suy đoán rằng các gai mỏng có thể liên quan đến trí nhớ làm việc, vốn đòi hỏi độ dẻo của khớp thần kinh cao. Việc mất đi các gai đuôi gai mỏng có thể làm suy giảm khả năng giao tiếp thần kinh và góp phần làm suy giảm nhận thức.

Cuối cùng, sự hình thành các tế bào thần kinh mới – một quá trình được gọi là sự hình thành tế bào thần kinh – cũng suy giảm theo tuổi tác. Mặc dù các nhà khoa học từng cho rằng quá trình hình thành thần kinh đã dừng lại sau khi sinh, nhưng giờ đây chúng ta biết rằng hai vùng não tiếp tục bổ sung thêm các tế bào thần kinh mới trong suốt cuộc đời: khứu giác và hồi răng của vùng hải mã. 

3.4 Thay đổi hóa học

Bộ não của chúng ta tạo ra ít chất truyền tin hóa học hơn khi chúng bị lão hoá. Một số nghiên cứu đã báo cáo rằng dopamine và thụ thể liên kết chất dẫn truyền thần kinh bị giảm đi khi não chúng ta già đi. Một nghiên cứu cho thấy việc có ít serotonin trong não hơn có liên quan đến suy giảm nhận thức nhẹ ở những người 60 và 70 tuổi. Và các nhà nghiên cứu tự hỏi liệu có thể giúp ngăn ngừa và điều trị chứng mất trí nhớ bằng việc điều chỉnh nồng độ serotonin hay không.

Bộ não của chúng ta trải qua vô số thay đổi trong quá trình lão hóa. Tuy nhiên, các nhà khoa học đang tìm hiểu hàng ngày cách áp dụng lối sống lành mạnh có thể trì hoãn hoặc giảm thiểu hậu quả tiêu cực của những thay đổi này.

Qua bài viết trên chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu lão hoá não là gì và quá trình lão hoá não diễn ra như thế nào. Lão hoá não gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với trí nhớ, sự tập trung và nhận thức của bạn. Vì vậy, việc tích cực phòng ngừa các yếu tố nguy cơ gây lão hoá não, cải thiện sức khỏe não bộ để sống khoẻ và nâng cao chất lượng sống là điều cần thiết.

Tài liệu tham khảo: publichealth.columbia.edu, brainfacts.org, .webmd.com, news-medical.ne,.sciencedaily.com