Lão hóa sớm là gì và vì sao lại xảy ra?

Lão hóa sớm là hiện tượng mà cơ thể và làn da xuất hiện các dấu hiệu lão hóa nhanh hơn so với bình thường, ảnh hưởng đến ngoại hình và sức khỏe. Nguyên nhân của lão hóa sớm có thể bao gồm di truyền, lối sống không lành mạnh và tác động của môi trường. Hãy cùng đi tìm câu trả lời cho câu hỏi lão hóa sớm là gì và nguyên nhân gây lão hóa sớm.

1. Bệnh lão hóa sớm là gì?

Lão hóa sớm, còn được gọi là bệnh lão hóa sớm, đề cập đến sự suy giảm nhanh chóng các chức năng thể chất và sinh lý liên quan đến quá trình lão hóa tự nhiên. Đó là tình trạng một cá nhân trải qua các dấu hiệu lão hóa ở độ tuổi sớm hơn so với dự kiến. Mặc dù quá trình lão hóa tự nhiên là một phần tất yếu của cuộc sống nhưng lão hóa sớm có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau và chất lượng cuộc sống bị giảm sút nếu không được giải quyết đúng cách.

Dấu hiệu lão hóa sớm có thể biểu hiện theo nhiều cách khác nhau, ảnh hưởng đến các khía cạnh khác nhau về sức khỏe và ngoại hình của một cá nhân. Dưới đây là một số dấu hiệu lão hóa sớm phổ biến:

Thay đổi da

• Nếp nhăn và đường nhăn xuất hiện ở độ tuổi sớm hơn
• Mất độ đàn hồi và săn chắc của da
• Màu da không đồng đều và các bất thường về sắc tố (đốm đồi mồi, tăng sắc tố)
• Khô và thô ráp của da
• Da chảy xệ hoặc chảy xệ rõ rệt

Thay đổi tóc và móng

• Tóc bạc sớm hoặc tóc mỏng
• Tóc dễ gãy, khô và xỉn màu
• Gờ hoặc tách móng tay
• Móng tay phát triển chậm hoặc yếu đi

Thay đổi cơ xương khớp

• Mất khối lượng cơ và sức mạnh cơ bắp (sarcopenia)
• Cứng khớp và giảm khả năng vận động
• Mất xương và tăng nguy cơ loãng xương
• Giảm tính linh hoạt và phạm vi chuyển động

Thay đổi nhận thức và thần kinh

• Vấn đề về trí nhớ và suy giảm nhận thức
• Giảm sự tập trung và bình tĩnh
• Rối loạn tâm trạng (trầm cảm, lo âu)
• Suy giảm khả năng phối hợp và cân bằng

Thay đổi sức khỏe tim mạch

• Tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ
• Tăng huyết áp (tăng huyết áp)
• Độ cứng động mạch và lưu lượng máu bị suy giảm

Thay đổi trao đổi chất

• Tăng cân hoặc khó duy trì cân nặng khỏe mạnh
• Kháng insulin và tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2
• Mất cân bằng nội tiết tố (ví dụ: giảm nồng độ testosterone, estrogen hoặc hormone tăng trưởng)

Thay đổi hệ thống miễn dịch

• Tăng khả năng nhiễm trùng và bệnh tật
• Quá trình chữa bệnh chậm hơn
• Rối loạn tự miễn dịch

Thay đổi thị giác và thính giác

Dù ít gặp nhưng các triệu chứng về thị giác và thính giác là một biểu hiện bệnh lão hóa sớm:

• Suy giảm thị lực (ví dụ, đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng)
• Giảm thính lực hoặc ù tai

Lưu ý một số dấu hiệu này có thể là biểu hiện của tình trạng sức khỏe cụ thể chứ không phải chỉ là tình trạng lão hóa sớm. Do đó, điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến ​​​​của các bác sĩ để đánh giá và quản lý thích hợp mọi triệu chứng liên quan.

2. Những nguyên nhân gây lão hóa sớm

Vậy tại sao lại lão hóa sớm hay nguyên nhân lão hóa sớm là gì? Lão hóa sớm là một hiện tượng phức tạp có thể do nhiều yếu tố khác nhau, cả bên trong và bên ngoài. Hiểu được nguyên nhân cơ bản của lão hóa sớm là rất quan trọng để phát triển các chiến lược hiệu quả nhằm ngăn ngừa hoặc giảm thiểu tác động tới sức khỏe. Dưới đây là các nguyên nhân lão hóa sớm:

Yếu tố di truyền

Yếu tố di truyền là nguyên nhân lão hóa sớm hàng đầu:

• Các đột biến gen hoặc đa hình di truyền có thể khiến các cá nhân đẩy nhanh quá trình lão hóa.
• Chiều dài telomere, bị ảnh hưởng bởi di truyền, đóng một vai trò quan trọng trong quá trình lão hóa tế bào. Telomere ngắn hơn có liên quan đến lão hóa sớm.
• Khiếm khuyết trong cơ chế sửa chữa DNA hoặc con đường tế bào liên quan đến lão hóa có thể góp phần gây ra tình trạng lão hóa sớm.

Căng thẳng oxy hóa và tổn thương gốc tự do

• Căng thẳng oxy hóa xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa việc sản xuất các gốc tự do (loại oxy phản ứng) và khả năng trung hòa chúng của cơ thể. Do đó, đây được xem như là một nguyên nhân lão hóa sớm.
• Các gốc tự do có thể làm hỏng các thành phần của tế bào, bao gồm DNA, protein và lipid, dẫn đến rối loạn chức năng tế bào và đẩy nhanh quá trình lão hóa.
• Các yếu tố môi trường như ô nhiễm, phóng xạ và lựa chọn lối sống không lành mạnh (ví dụ: hút thuốc, chế độ ăn uống kém) có thể làm tăng căng thẳng oxy hóa.

Viêm

• Tình trạng viêm mãn tính ở mức độ thấp cũng là một nguyên nhân gây lão hóa sớm thông qua việc góp phần gây tổn thương mô và phát triển các bệnh liên quan đến tuổi tác.
• Các quá trình viêm có thể phá vỡ các chức năng của tế bào, dẫn đến lão hóa sớm và tăng nguy cơ mắc các bệnh như bệnh tim mạch, ung thư và rối loạn thoái hóa thần kinh.
• Các yếu tố như béo phì, chế độ ăn uống kém, căng thẳng và rối loạn tự miễn dịch có thể thúc đẩy tình trạng viêm toàn thân.

Rối loạn chuyển hóa

• Sự trao đổi chất bị suy giảm, đặc biệt là tình trạng kháng insulin và sự gián đoạn trong chuyển hóa glucose và lipid, có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa.
• Các bệnh chuyển hóa như tiểu đường loại 2 và béo phì có liên quan đến việc gia tăng căng thẳng oxy hóa, viêm nhiễm và tổn thương tế bào, góp phần gây lão hóa sớm.

Mất cân bằng nội tiết tố

• Mất cân bằng nội tiết tố là một nguyên nhân gây lão hóa sớm. Mức độ suy giảm các hormone như hormone tăng trưởng, estrogen, testosterone và melatonin có thể góp phần gây ra nhiều khía cạnh khác nhau của lão hóa sớm, chẳng hạn như mất khối lượng cơ, mật độ xương và rối loạn giấc ngủ.

• Sự mất cân bằng nội tiết tố cũng có thể ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của da, chức năng nhận thức và sức khỏe tổng thể.

Phơi nhiễm môi trường

• Tiếp xúc quá nhiều với tia cực tím (UV) từ ánh sáng mặt trời có thể làm tổn thương tế bào da, dẫn đến lão hóa da sớm và tăng nguy cơ ung thư da.
• Tiếp xúc với chất độc môi trường, chất ô nhiễm và hóa chất có thể gây ra stress oxy hóa và tổn thương tế bào, đẩy nhanh quá trình lão hóa.

Căng thẳng tâm lý

• Căng thẳng tâm lý mãn tính có thể phá vỡ các quá trình sinh lý khác nhau, bao gồm chức năng miễn dịch, điều hòa hormone và cơ chế sửa chữa tế bào.
• Căng thẳng có thể làm tăng tình trạng viêm, stress oxy hóa và rút ngắn telomere, tất cả đều góp phần gây lão hóa sớm.

Lựa chọn lối sống không lành mạnh

• Lựa chọn lối sống không lành mạnh cũng là một nguyên nhân gây lão hóa sớm thường gặp. Chế độ ăn uống kém, thiếu chất dinh dưỡng thiết yếu và chất chống oxy hóa có thể làm cơ thể mất đi các nguồn lực cần thiết để sửa chữa tế bào và bảo vệ chống lại quá trình lão hóa.
• Lối sống ít vận động và thiếu hoạt động thể chất có thể góp phần làm mất cơ, rối loạn chức năng trao đổi chất và tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác.
• Những thói quen như hút thuốc, uống quá nhiều rượu và lạm dụng ma túy có thể đẩy nhanh quá trình oxy hóa và tổn thương tế bào, dẫn đến lão hóa sớm.

Điều quan trọng cần lưu ý là nhiều yếu tố trong số này thường tương tác và tác động lẫn nhau, khiến lão hóa sớm trở thành một quá trình phức tạp và đa yếu tố. Ngoài ra, cấu trúc di truyền của từng cá nhân và sự tiếp xúc với môi trường có thể ảnh hưởng đến mức độ mà các yếu tố này góp phần gây ra lão hóa sớm.

Giải quyết các nguyên nhân cơ bản của lão hóa sớm thông qua điều chỉnh lối sống, kiểm soát căng thẳng, kiểm soát môi trường và can thiệp y tế có mục tiêu (khi cần thiết) có thể giúp giảm thiểu tác động của lão hóa nhanh và tăng cường sức khỏe tổng thể cũng như tuổi thọ

3. Ai là đối tượng có nguy cơ bị bệnh lão hóa sớm?

Lão hóa sớm là một hiện tượng phức tạp có thể ảnh hưởng đến các cá nhân thuộc nhiều tầng lớp và lứa tuổi khác nhau. Mặc dù quá trình lão hóa tự nhiên là không thể tránh khỏi nhưng một số yếu tố nhất định có thể làm tăng nguy cơ lão hóa nhanh hoặc sớm. Dưới đây là một số đối tượng có nguy cơ bị bệnh lão hóa sớm:

• Những người mắc chứng rối loạn di truyền như hội chứng Werner, hội chứng lão hóa Hutchinson-Gilford hoặc hội chứng Cockayne
• Những người mắc các bệnh viêm mãn tính, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp, bệnh viêm ruột hoặc rối loạn tự miễn dịch
• Những người mắc chứng rối loạn chuyển hóa như tiểu đường, béo phì hoặc rối loạn lipid
• Những người mắc bệnh tim mạch, tăng huyết áp hoặc rối loạn thận
• Một số phương pháp điều trị ung thư, chẳng hạn như hóa trị và xạ trị, có thể gây ra stress oxy hóa, tổn thương DNA và rút ngắn telomere, có khả năng góp phần gây lão hóa sớm.
• Những người hút thuốc và những người tiếp xúc với khói thuốc thụ động
• Những người có thói quen ăn uống kém, thiếu chất dinh dưỡng thiết yếu và chất chống oxy hóa
• Những người có lối sống ít vận động và thiếu hoạt động thể chất thường xuyên
• Những người có công việc căng thẳng cao hoặc những người gặp phải căng thẳng mãn tính trong cuộc sống
• Những người tiếp xúc với mức độ ô nhiễm không khí cao, hóa chất công nghiệp hoặc độc tố môi trường
• Những người tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời hoặc thường xuyên
• Những người bị mất cân bằng nội tiết tố, chẳng hạn như nồng độ hormone tăng trưởng, estrogen, testosterone hoặc melatonin thấp

Bằng cách xác định và giải quyết các yếu tố nguy cơ này thông qua việc điều chỉnh lối sống, can thiệp y tế và các biện pháp phòng ngừa, các cá nhân có thể giảm thiểu tác động của lão hóa sớm và tăng cường sức khỏe tổng thể cũng như tuổi thọ.

4. Cách ngăn ngừa bệnh lão hóa sớm

Mặc dù lão hóa là một hiện tượng tự nhiên và không thể tránh khỏi, nhưng có một số bước mà mỗi cá nhân có thể thực hiện để làm chậm tốc độ lão hóa và duy trì sức khỏe cũng như tinh thần tối ưu lâu nhất có thể. 

Áp dụng chế độ ăn giàu chất dinh dưỡng

• Áp dụng chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa, chẳng hạn như trái cây (quả mọng, trái cây họ cam quýt), rau (rau lá xanh, cà chua), ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt và hạt, để chống lại stress oxy hóa và tổn thương gốc tự do.
• Bao gồm các loại thực phẩm giàu axit béo omega-3, như cá béo (cá hồi, cá thu), quả óc chó và hạt lanh, có đặc tính chống viêm và hỗ trợ sức khỏe tế bào.
• Giữ nước bằng cách uống nhiều nước và hạn chế thực phẩm có đường, chế biến sẵn và chiên, có thể góp phần gây viêm và rối loạn chức năng trao đổi chất.

Luyện tập thể dục đều đặn

• Tham gia các bài tập thể dục thường xuyên (ví dụ: đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội) để cải thiện sức khỏe tim mạch, tăng cường tuần hoàn và thúc đẩy sản xuất hormone chống lão hóa.
• Kết hợp các bài tập rèn luyện sức mạnh để duy trì khối lượng cơ, mật độ xương và thể lực tổng thể, những cách này có thể suy giảm theo tuổi tác.
• Thực hành các bài tập linh hoạt, chẳng hạn như yoga hoặc giãn cơ, để cải thiện khả năng vận động, giữ thăng bằng, giảm nguy cơ té ngã và chấn thương.

Quản lý căng thẳng hiệu quả

• Thực hành các kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, tập thở sâu, yoga hoặc thực hành chánh niệm để giảm mức cortisol và giảm tác động tiêu cực của căng thẳng mãn tính đối với quá trình lão hóa tế bào.
• Tham gia vào các hoạt động thúc đẩy sự thư giãn, chẳng hạn như đọc sách, nghe nhạc hoặc dành thời gian hòa mình vào thiên nhiên.
• Tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn bè, gia đình hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần nếu cần để đối phó với những tình huống căng thẳng trong cuộc sống.

Ưu tiên giấc ngủ chất lượng

• Hãy đặt mục tiêu ngủ đủ 7-9 tiếng mỗi đêm để cơ thể phục hồi và trẻ hóa, vì thiếu ngủ có thể góp phần gây ra stress oxy hóa và viêm nhiễm.
• Thiết lập một lịch trình ngủ nhất quán và tạo thói quen đi ngủ thư giãn để nâng cao chất lượng giấc ngủ tốt hơn.
• Tối ưu hóa môi trường ngủ bằng cách đảm bảo không gian mát mẻ, tối và yên tĩnh, không bị phiền nhiễu bởi các thiết bị điện tử.

Bảo vệ làn da 

• Sử dụng kem chống nắng phổ rộng có chỉ số SPF từ 30 trở lên khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời để bảo vệ khỏi tác hại của tia UV, có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa da và tăng nguy cơ ung thư da.
• Mặc quần áo bảo hộ, đội mũ và đeo kính râm khi ở ngoài trời thời gian dài.
• Tránh tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời, đặc biệt là trong giờ cao điểm và cân nhắc tìm bóng râm bất cứ khi nào có thể.

Bỏ hút thuốc và hạn chế uống rượu

• Hút thuốc làm tăng tốc độ lão hóa bằng cách phá hủy các tế bào, tăng căng thẳng oxy hóa và góp phần gây ra các bệnh khác nhau liên quan đến tuổi tác, chẳng hạn như bệnh tim mạch và ung thư.
• Tiêu thụ quá nhiều rượu có thể làm cơ thể mất nước, làm gián đoạn giấc ngủ, góp phần gây viêm nhiễm và lão hóa sớm.

Điều trị các tình trạng bệnh lý cơ bản

• Khám sức khỏe thường xuyên và thực hiện theo các khuyến nghị của các bác sĩ để kiểm soát các tình trạng mãn tính như tiểu đường, huyết áp cao, rối loạn tự miễn dịch hoặc mất cân bằng nội tiết tố. Vì những điều này có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa.
• Duy trì cân nặng và chỉ số khối cơ thể (BMI) khỏe mạnh để giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác và rối loạn chức năng trao đổi chất.

Thực hành chánh niệm và suy nghĩ tích cực

• Hãy nuôi dưỡng tư duy tích cực, rèn luyện lòng biết ơn và tham gia vào các hoạt động mang lại niềm vui và sự thỏa mãn, vì những cảm xúc tiêu cực mãn tính có thể góp phần gây căng thẳng và đẩy nhanh quá trình lão hóa.
• Áp dụng cách tiếp cận có chánh niệm với cuộc sống, tập trung vào thời điểm hiện tại và thực hành chấp nhận bản thân, điều này có thể thúc đẩy hạnh phúc tổng thể.

Xem xét các chất bổ sung:

Tham khảo ý kiến ​​các bác sĩ về các chất bổ sung tiềm năng có thể hỗ trợ quá trình lão hóa khỏe mạnh, chẳng hạn như chất chống oxy hóa (vitamin C, vitamin E, resveratrol), axit béo omega-3. 

Những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác, như Alzheimer, Parkinson, hoặc bệnh tim, có thể tìm đến phác đồ này như một biện pháp phòng ngừa.

Hiểu rõ về lão hóa sớm và nguyên nhân giúp chúng ta có những biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Bằng cách thay đổi lối sống, bảo vệ da và chăm sóc sức khỏe tổng thể, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ lão hóa sớm từ hôm nay.

Nguồn: ncbi.nlm.nih.gov – pubmed.ncbi.nlm.nih.gov