Thiếu oxy trong máu là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng tránh

Thiếu oxy trong máu là gì? Đây là hiện tượng cơ thể không nhận đủ oxy, khiến các cơ quan khó hoạt động hiệu quả. Tình trạng này có thể xuất hiện đột ngột hoặc kéo dài, đi kèm các triệu chứng như hụt hơi, mệt mỏi, tim đập nhanh, và nếu không được xử lý kịp thời, có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Thiếu oxy trong máu là gì?

Oxy được đưa vào cơ thể qua hô hấp. Phổi hấp thu oxy và vận chuyển đến các mô nhờ hemoglobin trong hồng cầu. Bất kỳ sự gián đoạn nào trong quá trình này, từ chức năng hô hấp, tuần hoàn đến cấu trúc máu đều có thể dẫn đến thiếu oxy.

Thiếu oxy trong máu, hay còn gọi là hypoxemia, xảy ra khi nồng độ oxy hòa tan trong máu thấp hơn mức bình thường. Oxy đóng vai trò thiết yếu trong việc cung cấp năng lượng cho các tế bào thông qua quá trình chuyển hóa. Khi cơ thể không nhận đủ oxy, hoạt động của các cơ quan sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến những rối loạn từ nhẹ đến nghiêm trọng.

Thiếu oxy máu có thể xuất hiện ở nhiều mức độ:

• Mức nhẹ: Cơ thể cảm thấy mệt mỏi, khó tập trung.
• Mức trung bình: Thở nhanh, đau đầu, choáng váng.
• Mức nặng: Da và môi tím tái, rối loạn ý thức, có thể đe dọa tính mạng.

Nồng độ oxy trong máu bao nhiêu là bình thường?

Nồng độ oxy trong máu có thể được đánh giá thông qua hai chỉ số phổ biến:

Độ bão hòa oxy trong máu ngoại vi (SpO₂) – đo qua ngón tay

SpO₂ cho biết tỷ lệ phần trăm hemoglobin đã bão hòa oxy so với tổng hemoglobin có khả năng mang oxy. Chỉ số này thường được đo bằng máy đo oxy xung (Pulse Oximeter).

• Mức bình thường: 95% – 100%
• Cần theo dõi: 92% – 94%
• Thấp: dưới 92%.

Lưu ý:

• SpO₂ thấp có thể phản ánh việc oxy không được vận chuyển hiệu quả đến tế bào.
• Ở những người mắc bệnh phổi mãn tính (ví dụ COPD), mức SpO₂ bình thường có thể thấp hơn (khoảng 88% – 92%) nhưng vẫn cần được bác sĩ đánh giá.

Phân áp oxy trong máu động mạch (PaO₂) – đo qua khí máu động mạch

PaO₂ được đo qua xét nghiệm khí máu động mạch (Arterial Blood Gas – ABG) và thể hiện lượng oxy hòa tan trong huyết tương.

• Mức bình thường: 80 – 100mmHg.
• Giảm oxy máu:
  • Nhẹ: 60 – 79 mmHg;
  • Trung bình: 40 – 59 mmHg;
  • Nặng: dưới 40 mmHg.

Đo SpO₂ và PaO₂ giúp xác định chính xác nồng độ oxy trong máu, từ đó đánh giá tình trạng thiếu oxy và mức độ nghiêm trọng.

Nguyên nhân thiếu oxy trong máu là gì?

Thiếu oxy trong máu (hypoxemia) thường xuất phát từ vấn đề ở hệ hô hấp, hệ tuần hoàn hoặc các nguyên nhân khác. Các nguyên nhân thiếu oxy trong máu có thể được phân nhóm như sau:

Nguyên nhân từ hệ hô hấp

Các vấn đề về phổi khiến oxy không được hấp thu hiệu quả, bao gồm:

• Bệnh phổi mãn tính:
  • COPD (viêm phế quản mạn, khí phế thũng) làm giảm khả năng trao đổi khí.
  • Hen suyễn nặng gây co thắt phế quản.
  • Xơ phổi khiến mô phổi dày, hạn chế khuếch tán oxy.
• Viêm phổi và phù phổi: Dịch tích tụ trong phế nang làm giảm diện tích trao đổi khí. Theo nghiên cứu của Iven H. Young (2011, Khoa Y học Hô hấp và Giấc ngủ, Đại học Sydney, Úc), các tình trạng này làm giảm hiệu quả hấp thụ oxy.
• Hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS): Tổn thương phổi nghiêm trọng, viêm và tích tụ dịch.
• Ngưng thở khi ngủ: Tắc nghẽn đường thở tạm thời trong khi ngủ.
• Tổn thương vật lý: Chấn thương thành ngực hoặc phổi làm hạn chế trao đổi khí.

Nguyên nhân từ hệ tuần hoàn

Các bệnh lý tim mạch khiến máu giàu oxy không được bơm đi hiệu quả chính là:

• Suy tim sung huyết: Tim bơm máu yếu, gây ứ đọng dịch trong phổi.
• Bệnh tim bẩm sinh: Máu giàu oxy và máu nghèo oxy pha trộn, giảm lượng oxy cung cấp.
• Huyết khối phổi (Pulmonary Embolism – PE): Cục máu đông tắc động mạch phổi, ngăn máu nhận oxy.

Các nguyên nhân thiếu oxy trong máu khác

Ngoài các vấn đề về hô hấp và tim mạch, thiếu oxy trong máu còn có thể do một số nguyên nhân khác như:

• Thiếu máu nghiêm trọng (Anemia): Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến, khi số lượng hồng cầu hoặc hemoglobin trong máu giảm, khiến oxy không được vận chuyển đầy đủ đến các tế bào, ngay cả khi phổi vẫn hoạt động bình thường. Tình trạng này thường liên quan đến thiếu hụt Vitamin B12 và B9, theo nghiên cứu của Aditya R. Agrawal (2024, Khoa Tai mũi họng, Bệnh viện và Trung tâm nghiên cứu KJ Somaiya, Mumbai, Ấn Độ), hemoglobin đóng vai trò quan trọng trong quá trình vận chuyển oxy. 
• Ngoài ra, môi trường thiếu oxy, chẳng hạn như khi leo núi ở độ cao lớn với áp suất oxy thấp, cũng có thể gây ra tình trạng này. Một nguyên nhân khác cần lưu ý là tác dụng phụ của thuốc, đặc biệt là quá liều opioid hoặc thuốc an thần bởi những loại thuốc này có thể làm chậm hoặc ngừng hô hấp, dẫn đến giảm oxy trong máu.

Dấu hiệu nhận biết cơ thể đang thiếu oxy

Thiếu oxy trong máu có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, từ nhẹ đến nghiêm trọng, tùy thuộc vào mức độ hypoxemia. Những dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Mệt mỏi, khó tập trung: Khi oxy không đủ, các tế bào không thể tạo năng lượng hiệu quả, dẫn đến cảm giác uể oải và giảm khả năng tập trung.
• Thở nhanh hoặc khó thở: Cơ thể cố gắng bù đắp lượng oxy thiếu hụt bằng cách tăng nhịp thở.
• Đau đầu, choáng váng: Thiếu oxy não có thể gây chóng mặt, đau đầu hoặc cảm giác lâng lâng.
• Tím tái da và môi: Khi oxy trong máu giảm, da, môi hoặc móng tay có thể chuyển sang màu tím hoặc xanh nhợt.
• Rối loạn ý thức: Ở mức thiếu oxy nặng, người bệnh có thể lơ mơ, mất định hướng hoặc thậm chí mất ý thức.
• Nhịp tim nhanh hoặc không đều: Tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu giàu oxy, dẫn đến nhịp tim tăng hoặc loạn nhịp.

Nhận biết sớm các dấu hiệu này giúp người bệnh chủ động đo SpO₂ hoặc PaO₂ và kịp thời xử lý, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Thiếu oxy trong máu phải làm sao?

Thực tế, khi cơ thể thiếu oxy, việc xử lý kịp thời và đúng cách là rất quan trọng để tránh các biến chứng nghiêm trọng. Một số biện pháp cơ bản bao gồm:

Đo nồng độ oxy trong máu

Bước đầu tiên khi nghi ngờ thiếu oxy là kiểm tra mức SpO₂ bằng máy đo oxy xung (Pulse Oximeter). Chỉ số SpO₂ giúp xác định mức độ thiếu oxy trong máu. Nếu SpO₂ xuống dưới 92%, hoặc từ 88% – 92% ở những người mắc bệnh phổi mãn tính, đây là dấu hiệu cảnh báo cần phải liên hệ ngay với bác sĩ để được đánh giá và xử lý kịp thời. 

Cải thiện hô hấp và môi trường oxy

Người bị thiếu oxy nên giữ tư thế ngồi thẳng hoặc đứng thẳng để phổi có thể giãn nở tối đa, đồng thời thực hiện các bài tập hít thở sâu, đều. Trong trường hợp mức oxy giảm nghiêm trọng, thở oxy bổ sung theo hướng dẫn của nhân viên y tế là cần thiết để đảm bảo oxy được đưa đến các cơ quan quan trọng. Ngoài ra, nên ở môi trường thông thoáng, tránh khói thuốc và không khí ô nhiễm để giúp cơ thể hấp thu oxy tốt hơn.

Điều trị nguyên nhân cơ bản

Thiếu oxy trong máu thường là hậu quả của các bệnh lý về hô hấp, tim mạch hoặc thiếu máu. Do đó, việc xác định và điều trị nguyên nhân gốc là rất quan trọng. Ví dụ:

• Với bệnh phổi mãn tính, bạn cần tuân thủ đúng phác đồ điều trị
• Với suy tim, cần kiểm soát dịch và hỗ trợ tim bơm máu hiệu quả
• Với thiếu máu, bổ sung dưỡng chất hoặc điều trị bệnh lý liên quan. 

Việc tự ý dùng thuốc hay phương pháp chưa được chỉ định có thể gây nguy hiểm, vì vậy cần thực hiện theo hướng dẫn y tế.

Theo dõi liên tục và cấp cứu khi cần

Trong quá trình điều trị hoặc chờ bác sĩ, bạn cần theo dõi các triệu chứng nghiêm trọng như tím tái môi, rối loạn ý thức, thở gấp hoặc nhịp tim không đều. Khi xuất hiện những dấu hiệu này, bạn cần gọi ngay cấp cứu hoặc đến bệnh viện để được xử lý kịp thời, vì thiếu oxy nặng có thể đe dọa tính mạng. 

Bổ sung vitamin B12 và B9 với Buffet vitamins

Vitamin B12 và B9 (axit folic) là hai vi chất thiết yếu mà cơ thể không thể tự sản xuất đầy đủ, nhưng lại đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Chúng tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất hồng cầu, giúp vận chuyển oxy đến các mô, từ đó giảm mệt mỏi, cải thiện khả năng tập trung và tăng sức bền cho cơ thể. Đồng thời, B12 và B9 còn hỗ trợ hệ thần kinh hoạt động ổn định, giảm nguy cơ rối loạn thần kinh, tê bì tay chân hay khó chịu tinh thần do thiếu hụt.

Đối với những người bận rộn, chế độ ăn không đầy đủ, hoặc người có nhu cầu năng lượng cao, việc bổ sung vitamin thông qua thực phẩm hàng ngày thường không đủ. Buffet Vitamins – liệu pháp bổ sung vi chất ra đời để giải quyết vấn đề này. 

Buffet Vitamins đưa trực tiếp vitamin B12 và B9 vào máu, giúp cơ thể hấp thụ nhanh chóng và hiệu quả, vượt trội so với việc bổ sung qua đường ăn uống thông thường.

Khi sử dụng Buffet Vitamins, bạn sẽ nhận thấy:

• Tăng cường năng lượng tức thì, giảm cảm giác mệt mỏi và uể oải.
• Hỗ trợ chuyển hóa năng lượng từ thực phẩm hiệu quả hơn, giúp cơ thể luôn hoạt động với hiệu suất cao.
• Cải thiện sức khỏe thần kinh và duy trì sự minh mẫn, tập trung lâu dài.
• Hỗ trợ tổng thể cho sức khỏe, từ tim mạch, máu, đến hệ miễn dịch, nhờ cơ thể nhận đủ vi chất thiết yếu.

Nhờ sự kết hợp độc đáo này, Buffet Vitamins không chỉ là liệu pháp bổ sung vitamin mà còn là giải pháp tối ưu giúp cơ thể vận hành trơn tru, năng lượng dồi dào và sức khỏe bền vững.

Như vậy, việc hiểu rõ thiếu oxy trong máu là gì và chủ động phát hiện sớm sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe, phòng ngừa biến chứng cũng như nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tài liệu tham khảo:

• https://www.britannica.com/science/human-respiratory-system/Transport-of-oxygen
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23737199/