Rối loạn tăng động giảm chú ý người lớn là một rối loạn phát triển liên quan đến tình trạng thiếu chú ý, hiếu động thái quá và/hoặc bốc đồng gây ảnh hưởng đáng kể đến các hoạt động và mối quan hệ cá nhân của người bệnh. Cùng tìm hiểu triệu chứng và cách điều trị hội chứng tăng động giảm chú ý ở người lớn qua bài viết sau.
Hội chứng tăng động giảm chú ý ở người lớn là gì? Vì sao người lớn mắc hội chứng này?
Bệnh tăng động giảm chú ý ở người lớn (ADHD) là một rối loạn bắt đầu từ thời thơ ấu và tiếp tục đến tuổi trưởng thành. Người lớn bị tăng động giảm chú ý đã trải qua một số triệu chứng ADHD trước 12 tuổi. Khi trưởng thành, họ hiện gặp ít nhất năm triệu chứng mất tập trung dai dẳng và/hoặc năm triệu chứng dai dẳng của chứng tăng động-bốc đồng.
Những triệu chứng này phải xuất hiện ở hai môi trường trở lên (ví dụ: ở nhà, nơi làm việc hoặc trường học; với bạn bè hoặc người thân; trong các hoạt động khác) và cản trở hoặc làm giảm chất lượng hoạt động xã hội, trường học hoặc công việc.
Một số người lớn mắc chứng ADHD không biết mình mắc bệnh này. Những người lớn này có thể cảm thấy không thể sắp xếp, tập trung vào công việc hoặc nhớ giữ các cuộc hẹn. Các công việc hàng ngày như thức dậy vào buổi sáng, chuẩn bị ra khỏi nhà đi làm, đến cơ quan đúng giờ và làm việc hiệu quả có thể là thách thức đặc biệt đối với người mắc bệnh tăng động giảm chú ý ở người lớn chưa được chẩn đoán.
Những người lớn này có thể có tiền sử gặp vấn đề với trường học, công việc và các mối quan hệ. Người lớn bị ADHD có vẻ bồn chồn và có thể cố gắng làm nhiều việc cùng lúc – hầu hết đều không thành công. Đôi khi họ thích sửa chữa nhanh hơn là thực hiện các bước cần thiết để đạt được phần thưởng lớn hơn.
Một người có thể không được chẩn đoán mắc rối loạn tăng động giảm chú ý cho đến khi trưởng thành vì giáo viên hoặc gia đình không nhận ra tình trạng này khi còn trẻ, họ mắc chứng ADHD dạng nhẹ hoặc họ quản lý khá tốt cho đến khi trải qua những yêu cầu của tuổi trưởng thành, đặc biệt là tại nơi làm việc. Đôi khi, những thanh niên mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý người lớn không được chẩn đoán sẽ gặp vấn đề trong học tập ở trường đại học vì sự tập trung cao độ cần thiết cho các khóa học đại học.
Các nhà nghiên cứu không chắc chắn nguyên nhân gây ra ADHD, mặc dù nhiều nghiên cứu cho thấy gen đóng một vai trò quan trọng. Giống như nhiều rối loạn khác, ADHD có thể là kết quả của sự kết hợp của nhiều yếu tố. Ngoài di truyền, các nhà nghiên cứu đang xem xét các yếu tố môi trường có thể làm tăng nguy cơ phát triển ADHD và đang nghiên cứu xem chấn thương não, dinh dưỡng và môi trường xã hội có thể đóng vai trò như thế nào trong bệnh rối loạn tăng động giảm chú ý ở người lớn.

Dấu hiệu hội chứng tăng động giảm chú ý ở người lớn
Những người bị ADHD thường xuyên trải qua các loại triệu chứng sau:
- Không chú ý – gặp khó khăn trong việc chú ý.
- Tăng động – có quá nhiều năng lượng hoặc di chuyển và nói quá nhiều.
- Tính bốc đồng – hành động thiếu suy nghĩ hoặc gặp khó khăn trong việc tự chủ.
Một số người bị ADHD chủ yếu có triệu chứng thiếu chú ý. Những người khác chủ yếu có triệu chứng tăng động-bốc đồng. Một số người có cả 2 loại triệu chứng.
- Dấu hiệu của sự thiếu chú ý có thể bao gồm những thách thức với việc:
- Chú ý đến chi tiết hoặc mắc những lỗi tưởng chừng như bất cẩn trong công việc hoặc trong các hoạt động khác.
- Duy trì sự chú ý cho các nhiệm vụ dài, chẳng hạn như chuẩn bị báo cáo, hoàn thành biểu mẫu hoặc xem xét các bài báo dài.
- Lắng nghe kỹ khi nói chuyện trực tiếp.
- Tuân thủ hướng dẫn và hoàn thành nhiệm vụ tại nơi làm việc.
- Tổ chức công việc, hoạt động và quản lý thời gian.
- Tham gia vào các nhiệm vụ đòi hỏi sự chú ý liên tục.
- Mất đồ như chìa khóa, ví, điện thoại.
- Dễ bị phân tâm bởi những suy nghĩ hoặc kích thích không liên quan.
- Hay quên trong các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như thanh toán hóa đơn, giữ các cuộc hẹn hoặc trả lời cuộc gọi.
- Dấu hiệu tăng động và bốc đồng có thể bao gồm:
-
- Cảm thấy bồn chồn tột độ, khó ngồi yên trong thời gian dài và/hoặc khiến người khác mệt mỏi với hoạt động của mình.
- Bồn chồn hoặc gõ gõ tay hoặc chân hoặc vặn vẹo trên ghế.
- Không thể tham gia lặng lẽ vào các hoạt động giải trí.
- Nói quá nhiều.
- Trả lời các câu hỏi trước khi chúng được hỏi đầy đủ.
- Gặp khó khăn khi chờ đến lượt, chẳng hạn như khi xếp hàng chờ đợi.
- Làm gián đoạn hoặc xâm phạm người khác.
Làm gì khi bị hội chứng tăng động giảm chú ý ở người lớn?
Người lớn bị tăng động giảm chú ý sẽ được điều trị kết hợp bằng phương pháp dùng thuốc và không dùng thuốc.
Dùng thuốc
- Các chất kích thích thường là những loại thuốc được kê đơn phổ biến nhất cho ADHD, chẳng hạn như các sản phẩm có chứa methylphenidate hoặc amphetamine, nhưng các loại thuốc khác cũng có thể được kê đơn. Chất kích thích có vai trò giúp tăng cường và cân bằng mức độ của các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ.
- Các loại thuốc khác như Atomoxetine không kích thích và một số thuốc chống trầm cảm như bupropion cũng được sử dụng trong điều trị ADHD. Tuy nhiên Atomoxetine và thuốc chống trầm cảm hoạt động chậm hơn so với thuốc kích thích, nhưng đây có thể là những lựa chọn tốt nếu bạn không thể dùng thuốc kích thích vì tác dụng phụ khi sử dụng thuốc.
Loại thuốc phù hợp và liều lượng phù hợp sẽ khác nhau tùy theo từng cá nhân, vì vậy có thể mất thời gian để tìm ra loại thuốc nào phù hợp với bạn. Hãy báo ngay cho bác sĩ của bạn về bất kỳ triệu chứng khó chịu và tác dụng phụ trong quá trình sử dụng thuốc.
Tâm lý trị liệu
Điều trị ADHD cũng có thể có nghĩa là tìm kiếm sự trợ giúp từ bên ngoài. Các chuyên gia được đào tạo về ADHD có thể giúp bạn học các kỹ năng mới để đối phó với các triệu chứng và thay đổi thói quen gây ra vấn đề.
Một số liệu pháp tập trung vào việc quản lý căng thẳng và tức giận hoặc kiểm soát các hành vi bốc đồng, trong khi những liệu pháp khác dạy bạn cách xử lý thời gian và tiền bạc hiệu quả hơn cũng như cải thiện kỹ năng tổ chức của bạn.
- Liệu pháp trò chuyện: Người lớn mắc chứng ADHD thường phải vật lộn với các vấn đề xuất phát từ việc không đạt được thành tích lâu dài, thất bại, khó khăn trong học tập, luân chuyển công việc và xung đột trong các mối quan hệ. Liệu pháp trò chuyện cá nhân có thể giúp bạn giải quyết gánh nặng cảm xúc này, bao gồm lòng tự trọng thấp, cảm giác bối rối và xấu hổ mà bạn có thể đã trải qua khi còn là một đứa trẻ và thiếu niên, cũng như sự oán giận trước những lời cằn nhằn và chỉ trích mà bạn nhận được từ những người xung quanh.
- Liệu pháp hôn nhân và gia đình: Liệu pháp hôn nhân và gia đình giải quyết các vấn đề mà ADHD có thể tạo ra trong các mối quan hệ và cuộc sống gia đình của bạn, chẳng hạn như xung đột về vấn đề tiền bạc, những cam kết bị lãng quên, trách nhiệm trong nhà và những quyết định bốc đồng. Trị liệu có thể giúp bạn và những người thân yêu của bạn khám phá những vấn đề này và tập trung vào những cách mang tính xây dựng để giải quyết chúng và giao tiếp với nhau. Trị liệu cũng có thể cải thiện mối quan hệ của bạn bằng cách giáo dục bạn đời và các thành viên trong gia đình về ADHD.
- Liệu pháp nhận thức-hành vi: Liệu pháp nhận thức hành vi khuyến khích bạn xác định và thay đổi niềm tin và hành vi tiêu cực đang gây ra vấn đề trong cuộc sống của bạn. Vì nhiều người mắc bệnh tăng động giảm chú ý ở người lớn bị mất tinh thần sau nhiều năm đấu tranh và những kỳ vọng không được đáp ứng, một trong những mục tiêu chính của liệu pháp nhận thức-hành vi là chuyển đổi quan điểm tiêu cực này thành một quan điểm thực tế, đầy hy vọng hơn. Liệu pháp nhận thức hành vi cũng tập trung vào các vấn đề thực tế thường đi kèm với ADHD, chẳng hạn như sự vô tổ chức, các vấn đề về hiệu suất công việc và quản lý thời gian kém.
Tập thể dục
Tập thể dục thường xuyên là một trong những cách dễ dàng và hiệu quả nhất để giảm các triệu chứng rối loạn tăng động giảm chú ý người lớn và cải thiện sự tập trung, động lực, trí nhớ nhận thức và nâng cao tâm trạng. Hoạt động thể chất đốt cháy năng lượng dư thừa có thể dẫn đến sự tăng động. Nó cũng ngay lập tức làm tăng mức độ dopamine, norepinephrine và serotonin của não – tất cả đều ảnh hưởng đến sự tập trung và chú ý. Bằng cách này, tập thể dục và thuốc điều trị ADHD như Ritalin và Adderall có tác dụng tương tự nhau. Nhưng không giống như thuốc điều trị ADHD, tập thể dục không cần đơn thuốc và không có tác dụng phụ.
Cố gắng tập thể dục trong hầu hết các ngày. Đi bộ 30 phút, bốn lần một tuần là đủ để mang lại lợi ích. Ba mươi phút hoạt động mỗi ngày thậm chí còn tốt hơn.
Hãy chọn điều gì đó thú vị để bạn có thể gắn bó với nó. Chọn các hoạt động phù hợp với thể lực của bạn hoặc những hoạt động mà bạn thấy thử thách nhưng thú vị. Các môn thể thao đồng đội có thể là một lựa chọn tốt vì yếu tố xã hội khiến chúng trở nên thú vị.
Hãy hòa mình vào thiên nhiên. Các nghiên cứu cho thấy người lớn bị tăng động giảm chú ý dành thời gian hòa mình vào thiên nhiên có thể làm giảm các triệu chứng của ADHD. Nhân đôi lợi ích bằng cách kết hợp tận hưởng thiên nhiên với tập thể dục. Hãy thử đi bộ đường dài, chạy địa hình hoặc đi bộ trong công viên địa phương hoặc khu vực có danh lam thắng cảnh.
Nâng cao chất lượng giấc ngủ
Nhiều người lớn bị tăng động giảm chú ý gặp khó khăn khi ngủ. Các vấn đề phổ biến nhất bao gồm:
- Khó ngủ vào ban đêm, thường là do những suy nghĩ dồn dập khiến bạn khó ngủ.
- Giấc ngủ không yên ổn. Bạn có thể trằn trọc suốt đêm, xé chăn ra và thức dậy khi có bất kỳ tiếng động nhỏ nào.
- Khó thức dậy vào buổi sáng. Thức dậy là một cuộc đấu tranh hàng ngày. Bạn có thể ngủ qua nhiều lần báo thức và cảm thấy uể oải, cáu kỉnh trong nhiều giờ sau khi thức dậy.
Giấc ngủ kém chất lượng làm cho các triệu chứng của ADHD trở nên tồi tệ hơn, vì vậy việc duy trì lịch trình ngủ đều đặn là điều cần thiết. Cải thiện chất lượng giấc ngủ có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong sự chú ý, tập trung và tâm trạng của bạn.
Để nâng cao chất lượng giấc ngủ bạn cần:
- Hãy đặt ra giờ đi ngủ cố định và tuân thủ nó , đồng thời thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi sáng, ngay cả khi bạn mệt mỏi.
- Đảm bảo phòng ngủ của bạn tối hoàn toàn và tránh xa các thiết bị điện tử (ngay cả ánh sáng mờ từ đồng hồ kỹ thuật số hoặc điện thoại di động của bạn cũng có thể làm gián đoạn giấc ngủ).
- Tránh dùng caffeine sau đó trong ngày hoặc cân nhắc việc cắt bỏ hoàn toàn.
- Cố gắng tắt tất cả các màn hình (TV, máy tính, điện thoại thông minh, v.v.) ít nhất một giờ trước khi đi ngủ.
- Nếu thuốc khiến bạn mất ngủ vào ban đêm , hãy nói chuyện với bác sĩ về việc dùng liều thấp hơn hoặc dùng sớm hơn trong ngày.

Ăn uống đúng cách
Hầu hết các vấn đề về dinh dưỡng ở người lớn mắc chứng ADHD là kết quả của sự bốc đồng và lập kế hoạch kém. Mục tiêu của bạn là chú ý đến thói quen ăn uống của mình. Điều đó có nghĩa là lập kế hoạch và mua sắm những bữa ăn lành mạnh, sắp xếp thời gian cho bữa ăn, chuẩn bị thức ăn trước khi bạn đói và chuẩn bị sẵn đồ ăn nhẹ lành mạnh, dễ dàng để bạn không phải chạy đến máy bán hàng tự động hoặc ăn tối tại Burger King.
Lên lịch các bữa ăn thường xuyên hoặc bữa ăn nhẹ cách nhau không quá ba giờ. Nhiều người bị ADHD ăn uống thất thường – thường nhịn ăn hàng giờ và sau đó ăn bất cứ thứ gì xung quanh. Điều này không tốt cho các triệu chứng ADHD hoặc sức khỏe thể chất và tinh thần của bạn.
Hãy chắc chắn rằng bạn đang nhận đủ kẽm, sắt và magie trong chế độ ăn uống của mình. Hãy cân nhắc việc bổ sung vitamin tổng hợp hàng ngày nếu bạn không chắc chắn.
Cố gắng bổ sung một ít protein và carbohydrate phức tạp vào mỗi bữa ăn hoặc bữa ăn nhẹ. Những thực phẩm này sẽ giúp bạn cảm thấy tỉnh táo hơn đồng thời giảm bớt tình trạng hiếu động thái quá. Họ cũng sẽ cung cấp cho bạn năng lượng ổn định và lâu dài.
Tránh đồ ăn vặt. Mặc dù mối liên hệ chưa được chứng minh nhưng nhiều chuyên gia tin rằng chất tạo màu và chất phụ gia thực phẩm thường có trong đồ ăn vặt và nước ngọt có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng ADHD.
Cắt giảm lượng đường và caffeine. Nhiều người trong chúng ta uống caffeine hoặc ăn thực phẩm có đường để tăng cường năng lượng nhanh chóng, nhưng điều đó có thể sớm dẫn đến tâm trạng, năng lượng và sự tập trung suy giảm. Cắt giảm lượng đường trong máu có thể giúp giữ lượng đường trong máu ổn định suốt cả ngày và cải thiện giấc ngủ của bạn vào ban đêm.
Thêm nhiều axit béo omega-3 vào chế độ ăn uống của bạn. Ngày càng có nhiều nghiên cứu cho thấy omega-3 cải thiện khả năng tập trung tinh thần ở những người bị ADHD. Omega-3 được tìm thấy trong cá hồi, cá ngừ, cá mòi, một số loại trứng và sản phẩm sữa được tăng cường. Mặc dù việc bổ sung Omega-3 từ thực phẩm sẽ có lợi hơn nhưng việc bổ sung dầu cá và tảo là những cách dễ dàng để tăng lượng hấp thụ của bạn.
Lựa chọn thực phẩm bổ sung dầu cá. Hai loại axit béo omega-3 chính trong dầu cá: EPA và DHA. Các chất bổ sung khác nhau về tỷ lệ của mỗi loại. Cách tốt nhất để làm giảm các triệu chứng của ADHD là thực phẩm bổ sung có lượng EPA so với DHA ít nhất gấp 2-3 lần.
Thư giãn
Nhiều triệu chứng của ADHD có thể được giảm nhẹ bằng các kỹ thuật thư giãn như thiền và yoga . Khi được thực hành một cách nhất quán, những liệu pháp xoa dịu này có thể làm tăng sự chú ý và tập trung, đồng thời giảm tính bốc đồng, lo lắng và trầm cảm.
Thiền chánh niệm là một hình thức thiền tập trung giúp thư giãn tâm trí và cơ thể và tập trung suy nghĩ của bạn. Các nhà nghiên cứu nói rằng về lâu dài, thiền làm tăng hoạt động ở vỏ não trước trán, phần não chịu trách nhiệm về sự chú ý, lập kế hoạch và kiểm soát xung lực. Theo một cách nào đó, thiền trái ngược với ADHD. Mục tiêu của thiền là rèn luyện bản thân tập trung sự chú ý của bạn với mục tiêu đạt được sự sáng suốt.

Vì vậy, đây là một bài tập rèn luyện khả năng chú ý của bạn và cũng có thể giúp bạn hiểu và giải quyết vấn đề. Ngoài việc giúp bạn chống lại sự xao lãng, giảm tính bốc đồng và cải thiện khả năng tập trung tốt hơn, việc phát triển chánh niệm thông qua thiền định cũng có thể giúp bạn kiểm soát cảm xúc nhiều hơn , điều mà nhiều người lớn mắc chứng ADHD phải vật lộn.
Yoga và các hoạt động liên quan như thái cực quyền kết hợp lợi ích sinh lý của việc tập thể dục với tác dụng tâm lý của thiền định. Nó có thể đặc biệt hiệu quả nếu bạn thấy mình quá hiếu động để hòa giải. Bạn học cách thở sâu và các kỹ thuật thư giãn khác giúp bạn trở nên tập trung và nhận thức về mặt tinh thần. Bằng cách giữ các tư thế khác nhau trong thời gian dài, bạn có thể rèn luyện sự cân bằng và tĩnh lặng. Khi cảm thấy choáng ngợp hoặc mất kiểm soát, bạn có thể chuyển sang các kỹ thuật yoga để sảng khoái và đưa bạn trở lại trạng thái cân bằng tinh thần.
Hội chứng tăng động giảm chú ý ở người lớn gây những ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý, giao tiếp, khả năng làm việc và sinh hoạt hằng ngày. Việc tích cực điều trị bệnh bằng thuốc kết hợp với thay đổi lối sống, chế độ ăn là điều cần thiết giúp bạn nâng cao chất lượng cuộc sống, công việc cũng như các mối quan hệ của bản thân.
Tài liệu tham khảo: Helpguide.org, Nimh.nih.gov
Bài viết của: Trần Thị Thuý Hiếu