Cường giáp là gì? Hiểu đúng nguyên nhân và dấu hiệu để tránh biến chứng

Cường giáp là tình trạng tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone, khiến cơ thể rơi vào trạng thái “chạy quá tốc độ”. Người mắc cường giáp thường gặp các triệu chứng rõ rệt như tim đập nhanh, ra nhiều mồ hôi, sụt cân bất thường, lo lắng, run tay và mệt mỏi kéo dài. Bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ cường giáp là gì, nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết sớm nhất.

Cường giáp là gì?

Cường giáp (hyperthyroidism) là tình trạng sinh lý bệnh lý trong đó tuyến giáp sản xuất quá mức hormone tuyến giáp, chủ yếu là thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3). Hai hormone này đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa chuyển hóa cơ bản (basal metabolic rate – BMR), năng lượng tế bào, nhịp tim, thân nhiệt và quá trình phát triển cơ thể. Khi nồng độ T3 và T4 tăng quá mức, toàn bộ hệ thống sinh lý của cơ thể bị kích thích quá mức, gây rối loạn cân bằng nội tiết và chuyển hóa.

Cường giáp khiến cơ thể tiêu hao năng lượng nhanh hơn. Kết quả là nhu cầu oxy của các mô tăng lên, nhịp tim tăng, nhiệt độ cơ thể tăng, đồng thời hoạt động của hệ thần kinh giao cảm cũng mạnh hơn. Theo nghiên cứu của Mullur R. và cộng sự, Endocrine Reviews, 2014, tăng 1 μg/dL T4 trong máu có thể làm tăng BMR trung bình 10–15% ở người trưởng thành.

Theo dữ liệu từ Hiệp hội Tuyến giáp Hoa Kỳ (American Thyroid Association, 2020), cường giáp ảnh hưởng khoảng 1–2% dân số toàn cầu, trong đó phụ nữ gặp nhiều hơn nam giới với tỷ lệ khoảng 5:1.

Nguyên nhân cường giáp là gì?

Cường giáp xuất hiện khi tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone T3 và T4, phá vỡ cân bằng nội tiết tố trong cơ thể. Nguyên nhân cường giáp có thể đến từ nhiều yếu tố khác nhau, từ tự miễn, tổn thương tuyến giáp, đến tác động của thuốc hay yếu tố bên ngoài:

U tuyến giáp hoạt động (toxic nodular goiter)

Một số trường hợp, nguyên nhân cường giáp xuất phát từ các nhân tuyến giáp tự hoạt động, tức là các khối u nhỏ trong tuyến giáp tự sản xuất hormone mà không chịu sự điều hòa của TSH. Nguyên nhân này thường gặp ở người lớn tuổi và tỷ lệ tăng theo tuổi. 

Nghiên cứu của Vitti P. và cộng sự, Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2000 cho thấy khoảng 10–15% các trường hợp cường giáp liên quan đến nhân giáp tự hoạt động. Các nhân này gây tăng hormone tuyến giáp từng phần hoặc toàn bộ, dẫn đến các triệu chứng của cường giáp.

Bệnh Graves (Graves’ disease)

Bệnh Graves là nguyên nhân cường giáp phổ biến nhất, chiếm khoảng 70–80% các trường hợp (Bahn RS và cộng sự, Endocrine Reviews, 2011). Đây là một bệnh tự miễn, trong đó cơ thể sản xuất một loại kháng thể gọi là TSI (thyroid-stimulating immunoglobulin). 

Kháng thể này kích thích tuyến giáp hoạt động liên tục, khiến nồng độ hormone T3 và T4 trong máu tăng cao, phá vỡ cân bằng nội tiết tố. Bệnh thường gặp ở phụ nữ và có thể kéo dài nếu không được kiểm soát đúng cách.

Viêm tuyến giáp thoáng qua (thyroiditis)

Trong một số trường hợp, cường giáp xuất hiện tạm thời do viêm tuyến giáp, khiến hormone dự trữ trong tuyến giáp được giải phóng vào máu. Ví dụ, viêm giáp sau sinh (postpartum thyroiditis) là tình trạng viêm tuyến giáp xảy ra sau khi sinh, gây cường giáp thoáng qua, chiếm 5–10% phụ nữ sau sinh. Tình trạng này thường tự cải thiện sau vài tuần hoặc vài tháng nhưng vẫn cần theo dõi để tránh các biến chứng.

Sử dụng thuốc hoặc bổ sung hormone tuyến giáp quá liều

Một số loại thuốc hoặc chế phẩm hormone có thể gây cường giáp nếu sử dụng không đúng liều lượng. Điển hình là levothyroxine, dùng để điều trị suy giáp, nếu dùng quá liều có thể khiến nồng độ T3/T4 tăng cao. Ngoài ra, amiodarone, một loại thuốc tim mạch chứa nhiều iod, cũng có thể gây cường giáp ở một số người. Vì vậy, việc kiểm soát liều lượng thuốc là rất quan trọng để tránh rối loạn nội tiết này.

Nguyên nhân khác ít gặp

Ngoài những nguyên nhân chính, cường giáp còn có thể xuất phát từ các tình trạng hiếm hơn như u tuyến yên hoặc u tuyến dưới hạ đồi sản xuất quá mức TSH, hoặc do yếu tố di truyền, rối loạn tự miễn khác kết hợp với môi trường. Những nguyên nhân cường giáp này ít gặp nhưng vẫn cần được xem xét khi không tìm thấy nguyên nhân phổ biến.

Dấu hiệu nhận biết cường giáp là gì?

Dấu hiệu cường giáp thường đa dạng, từ thay đổi cơ thể, tim mạch đến hệ thần kinh và tiêu hóa. Việc nhận biết sớm các triệu chứng giúp chẩn đoán và điều trị kịp thời, giảm nguy cơ biến chứng. Các dấu hiệu nhận biết cường giáp gồm:

• Thay đổi về cân nặng và chuyển hóa: Một trong những dấu hiệu thường gặp là sụt cân nhanh dù ăn uống bình thường hoặc nhiều hơn. Điều này xảy ra do hormone tuyến giáp tăng cường chuyển hóa, thúc đẩy quá trình đốt cháy năng lượng. Người bệnh cũng có thể cảm thấy thường xuyên nóng, ra nhiều mồ hôi và dễ mệt mỏi do tăng BMR và nhạy cảm với nhiệt.
• Thay đổi về tim mạch: Hormone tuyến giáp ảnh hưởng trực tiếp đến tim mạch, gây nhịp tim nhanh, hồi hộp, tim đập không đều hoặc rung nhĩ. Một số trường hợp còn kèm tăng huyết áp tâm thu, khiến người bệnh dễ chóng mặt, mệt mỏi và cảm giác hồi hộp liên tục. Theo Biondi B., The New England Journal of Medicine, 2017, khoảng 10–25% bệnh nhân cường giáp trên 60 tuổi có rung nhĩ.
• Triệu chứng về thần kinh và tâm lý: Người bị cường giáp thường lo lắng, căng thẳng, khó ngủ, run tay, tay chân run rẩy, hoặc cảm giác khó tập trung. Các triệu chứng này xuất phát từ việc hormone tuyến giáp tăng cường hoạt động hệ thần kinh trung ương, kích thích phản xạ và hoạt động giao cảm.
• Triệu chứng về tiêu hóa: Cường giáp làm tăng nhu cầu năng lượng và chuyển hóa, dẫn đến tăng cảm giác thèm ăn, nhưng đồng thời có thể tiêu chảy, đi ngoài phân lỏng do nhu động ruột tăng. Đây là biểu hiện thường gặp nhưng dễ bị nhầm với các bệnh tiêu hóa khác.
• Thay đổi về cơ và xương: Khi hormone tuyến giáp tăng kéo dài, người bệnh có thể thấy yếu cơ, mỏi cơ và giảm khối lượng cơ. Ngoài ra, cường giáp lâu dài làm tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh.
• Biểu hiện ở tuyến giáp: Một số trường hợp cường giáp do bệnh Graves có thể có bướu cổ lan tỏa, tuyến giáp to, cảm giác căng tức vùng cổ. Ngoài ra, có thể kèm lồi mắt (exophthalmos) và phù trước xương chày, là những dấu hiệu đặc trưng nhưng không phải trường hợp nào cũng gặp.

Hậu quả lâu dài nếu cường giáp không được kiểm soát

Nếu cường giáp không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tình trạng dư thừa hormone tuyến giáp kéo dài có thể gây tổn thương nghiêm trọng và vĩnh viễn cho nhiều cơ quan trong cơ thể. Các biến chứng chính bao gồm:

Biến chứng tim mạch (nguy hiểm nhất)

Tim là cơ quan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi hormone tuyến giáp tăng kéo dài. Khi tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone, tim phải làm việc quá sức liên tục, dẫn đến tình trạng nhịp tim nhanh, rung nhĩ và tăng huyết áp tâm thu. 

Theo nghiên cứu của Seo Young Sohn (2020, Khoa Nội tiết và Chuyển hóa, Bệnh viện Myongji, Đại học Y Hanyang, Hàn Quốc), những bệnh nhân cường giáp kéo dài có nguy cơ suy tim và đột quỵ nếu không được kiểm soát sớm. Điều này khiến biến chứng tim mạch trở thành một trong những nguy cơ nghiêm trọng và dễ đe dọa tính mạng nhất ở người bệnh.

Loãng xương và gãy xương

Hormone tuyến giáp tăng cao thúc đẩy quá trình hủy xương nhanh hơn quá trình tạo xương mới. Hậu quả là mật độ xương giảm, xương trở nên xốp và yếu. Nguy cơ gãy xương, đặc biệt là ở cột sống và hông, tăng cao ngay cả khi chỉ gặp chấn thương nhẹ. Đây là một biến chứng lâu dài, làm giảm khả năng vận động và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Biến chứng mắt (Bệnh mắt Graves)

Ở những người mắc bệnh Graves, mắt có thể bị tổn thương nghiêm trọng. Kháng thể tấn công mô phía sau nhãn cầu, gây lồi mắt, sưng và khó nhắm mắt hoàn toàn. Nếu tình trạng này kéo dài, dây thần kinh thị giác có thể bị chèn ép, dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn. Ngoài ra, mắt lồi còn làm nhãn cầu không được che phủ đầy đủ, dễ gây khô mắt và viêm giác mạc, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Cơn bão giáp (Thyroid Storm)

Cơn bão giáp là biến chứng cấp tính và nguy hiểm nhất của cường giáp. Nó thường xảy ra khi bệnh không được điều trị hoặc bị kích hoạt bởi nhiễm trùng, căng thẳng nặng. Triệu chứng xuất hiện đột ngột, bao gồm sốt cao, nhịp tim cực nhanh, mất nước nghiêm trọng và rối loạn ý thức. Đây là một tình trạng cấp cứu nội khoa, nếu không can thiệp kịp thời có tỷ lệ tử vong cao.

Biến chứng khác

Cường giáp kéo dài cũng ảnh hưởng đến các hệ cơ quan khác:

• Vấn đề sinh sản: Ở phụ nữ, có thể gây rối loạn kinh nguyệt và tăng nguy cơ sảy thai. Ở nam giới, cường giáp có thể dẫn đến rối loạn cương dương.
• Yếu cơ: Hormone tuyến giáp tăng cường dị hóa protein, gây suy nhược cơ bắp nghiêm trọng, còn được gọi là bệnh cơ do tuyến giáp, ảnh hưởng đến sức mạnh và khả năng vận động.

Hỗ trợ cân bằng sức khỏe tuyến giáp với liệu pháp bổ sung vi chất Buffet Vitamins

Một trong những phương pháp hiện đại giúp hỗ trợ cân bằng sức khỏe tuyến giáp là liệu pháp bổ sung vi chất Buffet Vitamins.

Buffet Vitamins là liệu pháp bổ sung trực tiếp các vitamin, khoáng chất và vi chất cần thiết thông qua đường truyền tĩnh mạch, giúp cơ thể hấp thụ tối đa. 

Khác với việc uống bổ sung thông thường, phương pháp này có nhiều ưu điểm nổi bật. Vi chất được đưa trực tiếp vào máu, hấp thu nhanh hơn và không bị thất thoát qua quá trình tiêu hóa. \

Đồng thời, liều lượng được điều chỉnh chính xác theo nhu cầu cơ thể và tình trạng tuyến giáp của từng người. Ngoài ra, liệu pháp còn có tác động toàn diện, hỗ trợ nhiều cơ quan quan trọng như tuyến giáp, gan, thận, tim mạch và hệ miễn dịch.

Liệu pháp truyền vi chất giúp hỗ trợ cân bằng hormone tuyến giáp và cải thiện chức năng tuyến giáp nhờ cơ chế bổ sung vi chất đầy đủ. Cụ thể:

• Vitamin nhóm B, C và E giúp tăng cường chuyển hóa năng lượng, giảm mệt mỏi và căng thẳng thần kinh.
• Khoáng chất quan trọng như i-ốt, selenium và kẽm hỗ trợ tuyến giáp tổng hợp hormone T3, T4 hiệu quả.
• Chống oxy hóa: Giảm stress oxy hóa, bảo vệ tế bào tuyến giáp khỏi tổn thương do gốc tự do.

Việc bổ sung đầy đủ vi chất thiết yếu giúp ổn định nồng độ hormone T3 và T4, giúp tuyến giáp hoạt động hiệu quả mà không bị quá kích thích. Ngoài ra, liệu pháp còn giúp giảm mệt mỏi, tăng năng lượng, cải thiện chất lượng cuộc sống của người mắc rối loạn tuyến giáp. Khi kết hợp với thuốc điều trị cường giáp hoặc suy giáp, Buffet Vitamins còn hỗ trợ điều trị toàn diện, giúp cơ thể nhanh hồi phục hơn.

Biện pháp phòng ngừa và quản lý cường giáp

Mặc dù cường giáp thường do các bệnh lý tự miễn và khó có thể phòng ngừa tuyệt đối, nhưng việc áp dụng lối sống khoa học và kiểm soát các yếu tố nguy cơ có thể hỗ trợ đáng kể. Các biện pháp phòng ngừa hiệu quả gồm:

• Kiểm soát nguyên nhân và theo dõi sức khỏe định kỳ: Cường giáp thường xuất phát từ các bệnh lý tự miễn như bệnh Graves hoặc u tuyến giáp. Việc thăm khám định kỳ và xét nghiệm chức năng tuyến giáp sẽ giúp phát hiện sớm những bất thường, từ đó có biện pháp điều trị kịp thời, hạn chế các biến chứng nghiêm trọng.
• Tuân thủ điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ: Người bệnh cần dùng thuốc kháng giáp, i-ốt phóng xạ hoặc thực hiện phẫu thuật theo chỉ định. Không tự ý thay đổi liều hoặc ngừng thuốc vì có thể khiến bệnh trở nặng hoặc gây tác dụng phụ.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống: Hạn chế thực phẩm giàu i-ốt nếu đang dùng i-ốt phóng xạ hoặc có nguy cơ cường giáp nặng. Đồng thời bổ sung đủ dinh dưỡng, tập thể dục nhẹ nhàng, tránh căng thẳng quá mức. Ngủ đủ giấc và tránh thức khuya để hỗ trợ cân bằng hormone.
• Quản lý triệu chứng: Người bệnh có thể gặp tim đập nhanh, lo âu, ra mồ hôi nhiều. Bác sĩ có thể kê thuốc giúp kiểm soát triệu chứng này, đồng thời kết hợp các biện pháp thư giãn, hít thở sâu, yoga hoặc thiền để giảm căng thẳng.
• Theo dõi biến chứng lâu dài: Cường giáp nếu không kiểm soát có thể dẫn đến loãng xương, rối loạn nhịp tim hoặc vấn đề về mắt (ở bệnh Graves). Do đó, cần thăm khám định kỳ, xét nghiệm máu, đo mật độ xương và theo dõi tim mạch để phát hiện sớm các vấn đề liên quan.

Dù cường giáp có thể biểu hiện với nhiều triệu chứng khác nhau nhưng việc hiểu rõ cường giáp là gì sẽ giúp mỗi người nhận biết sớm, chủ động thăm khám và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Nhờ đó, bạn có thể kiểm soát tốt tình trạng bệnh, duy trì sức khỏe ổn định và chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Tài liệu tham khảo: 

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10873132 
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448195
• https://academic.oup.com/jcem/article-abstract/86/7/3336/2849007 
• https://www.msdmanuals.com/home/hormonal-and-metabolic-disorders/thyroid-gland-disorders/subacute-thyroiditis
• https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2810692
• https://www.cambridge.org/core/journals/european-psychiatry/article/neuropsychiatric-manifestations-in-thyroid-and-sex-hormone-disorders-a-comprehensive-review/AFC22939BE41026BBF6F4D108B3D1335 
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33238332/