Chống tia UV để bảo vệ làn da khỏi tác hại của ánh nắng

Chống tia UV không chỉ giúp ngăn ngừa cháy nắng mà còn bảo vệ da khỏi lão hóa sớm, thâm nám và tổn thương DNA. Sử dụng kem chống nắng, mặc trang phục bảo hộ và tránh nắng giờ cao điểm là những cách thiết thực giúp làn da luôn khỏe mạnh.

Chống tia UV là gì?

Chống tia UV là các biện pháp nhằm bảo vệ da khỏi tác hại của tia cực tím (UV) từ ánh sáng mặt trời. Tia UV gồm ba loại chính: UVA, UVB và UVC, trong đó UVA chiếm khoảng 95% tia UV chiếu xuống bề mặt Trái Đất, có khả năng thâm nhập sâu vào lớp hạ bì và gây lão hóa da, trong khi UVB chiếm khoảng 5% nhưng là nguyên nhân chính gây cháy nắng và làm tăng nguy cơ ung thư da.

Theo Viện Da liễu Hoa Kỳ (AAD), chỉ 15 – 30 phút tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mà không bảo vệ có thể gây tổn thương tế bào da, hình thành nếp nhăn và đốm nâu. Ngoài ra, tổn thương DNA do UVB là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ung thư da, bao gồm cả ung thư biểu mô tế bào vảy và ung thư hắc tố ác tính (melanoma).

Nghiên cứu năm 2022 trên tạp chí Photodermatology, Photoimmunology & Photomedicine cho thấy, sử dụng kem chống nắng thường xuyên có thể giảm đến 50–70% nguy cơ lão hóa da do tia UV, đồng thời giảm 40% nguy cơ ung thư da trong vòng 20 năm.

Tác hại của tia UV lên da

Tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời là một trong những nguyên nhân chính gây tổn thương da, với tác động từ cấp tính đến mãn tính. Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2022, cho thấy việc tiếp xúc quá mức với tia UV liên quan trực tiếp đến hơn 1,2 triệu ca ung thư da không phải u hắc tố và khoảng 325.000 ca u hắc tố trên toàn cầu mỗi năm – loại ung thư da nguy hiểm nhất – cùng hàng chục nghìn ca tử vong sớm. Các tác hại của tia UV lên da phải kể đến như:

Gây tổn thương ADN và tăng nguy cơ ung thư da

Theo American Cancer Society (2024), cả tia UVA và UVB đều có thể xuyên vào các lớp da, gây đứt gãy ADN trong tế bào. Những đột biến này khiến tế bào phát triển bất thường, tạo tiền đề cho ung thư da. Tia UV là nguyên nhân chính của hầu hết các loại ung thư da, bao gồm ung thư tế bào đáy, ung thư tế bào vảy và melanoma. Tỷ lệ ung thư da liên quan đến tia UV đang có xu hướng tăng ở nhiều khu vực trên thế giới.

Lão hóa da sớm và tổn thương cấu trúc da

UVA chiếm hơn 95% tia UV tới bề mặt Trái Đất và có khả năng xâm nhập sâu vào lớp trung bì, phá hủy collagen và elastin – hai thành phần quan trọng giúp da săn chắc và đàn hồi. Hậu quả là da xuất hiện nếp nhăn, chùng nhão, đốm nâu sớm. Các nghiên cứu chỉ ra rằng đây là kết quả của việc tiếp xúc lâu dài với tia UV, không chỉ do quá trình lão hóa tự nhiên. Việc chống tia UV hiệu quả có thể làm chậm quá trình lão hóa này.

Cháy nắng và tổn thương da cấp tính

Theo CDC Mỹ (2024), tia UVB là nguyên nhân chính gây cháy nắng, làm da đỏ, rát và viêm cấp tính khi tiếp xúc cường độ cao trong thời gian ngắn. Ngay cả cháy nắng một lần cũng làm tăng nguy cơ ung thư da trong tương lai, đặc biệt ở người trẻ.

Tác động lên hệ miễn dịch của da

Bức xạ UV không chỉ làm hại tế bào da mà còn ức chế hệ miễn dịch tại chỗ, giảm khả năng da tự sửa chữa tổn thương và ngăn chặn tế bào bất thường. Nghiên cứu của WHO (2022) nhấn mạnh rằng, cơ chế này góp phần gia tăng nguy cơ ung thư da.

Tia UV không chỉ gây cháy nắng, lão hóa da mà còn làm tổn thương ADN và tăng nguy cơ ung thư – một trong những loại ung thư phổ biến nhất toàn cầu. Hiểu rõ tia UV gây hại gì sẽ giúp mỗi người chọn lựa biện pháp phòng ngừa hiệu quả, từ kem chống nắng, quần áo bảo hộ đến hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng gay gắt.

Chỉ số UV: Cách đọc và giờ trong ngày cần tránh nắng

Chỉ số UV (UV Index) là thang đo mức độ bức xạ tia cực tím từ mặt trời tác động lên da người trong một khoảng thời gian nhất định. Chỉ số này càng cao thì nguy cơ gây tổn thương da, mắt và sức khỏe càng lớn, đặc biệt nếu không có biện pháp chống tia UV phù hợp.

Chỉ số UV thường được chia thành các mức sau:

• UV 0–2 (Thấp): Nguy cơ thấp, có thể hoạt động ngoài trời bình thường
• UV 3–5 (Trung bình): Bắt đầu có hại cho da nhạy cảm, nên dùng kem chống nắng
• UV 6–7 (Cao): Nguy cơ tổn thương da rõ rệt, cần che chắn và hạn chế phơi nắng
• UV 8–10 (Rất cao): Da có thể cháy nắng nhanh, bắt buộc chống nắng kỹ
• UV ≥11 (Cực cao): Nguy hiểm, tránh ra nắng nếu không thật sự cần thiết

Ngay cả khi trời nhiều mây, chỉ số UV vẫn có thể ở mức cao do tia UV xuyên qua mây và phản xạ từ bề mặt như cát, nước, bê tông.

Khung giờ tia UV mạnh nhất thường từ 10:00 đến 16:00, đặc biệt cao điểm vào khoảng 11:00–14:00. Trong khoảng thời gian này, tia UVB đạt cường độ lớn nhất, dễ gây cháy nắng, sạm da và tổn thương DNA tế bào da.

Những cách cơ bản để chống tia UV 

Chống tia UV hiệu quả cần kết hợp nhiều biện pháp khác nhau, thay vì chỉ dựa vào kem chống nắng. Mỗi phương pháp có cơ chế bảo vệ, mức độ che chắn và tính tiện lợi riêng.

Dưới đây là bảng so sánh các cách chống tia UV cơ bản, dễ áp dụng hằng ngày:

Không có biện pháp đơn lẻ nào chống tia UV hoàn hảo 100%. Việc kết hợp nhiều phương pháp cùng lúc sẽ giúp tăng hiệu quả bảo vệ da, hạn chế sạm nám, lão hóa sớm và nguy cơ tổn thương da lâu dài do tia UV gây ra.

Cách chọn kem chống nắng (SPF/PA) theo hoạt động và loại da

Việc chọn kem chống nắng đúng không chỉ dựa vào SPF hay PA mà còn phụ thuộc vào loại da và mức độ hoạt động ngoài trời. Hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp bảo vệ da tối ưu, ngăn lão hóa sớm và giảm nguy cơ tổn thương do tia UV.

Cách chọn SPF phù hợp theo mức độ tiếp xúc với ánh nắng như sau:

• SPF 15 – 30: Phù hợp cho hoạt động hàng ngày trong nhà hoặc ngoài trời ít, như đi làm, đi học.
• SPF 30 – 50: Dùng khi đi dạo, chạy bộ, chơi thể thao ngoài trời hoặc đi biển, bảo vệ da tốt hơn trước tia UVB gây cháy nắng.
• SPF 50+: Phù hợp với những hoạt động ngoài trời kéo dài, vùng có cường độ nắng cao, hoặc da rất nhạy cảm.

Lưu ý: SPF chỉ đo khả năng chống tia UVB, nên kết hợp với PA để bảo vệ UVA – nguyên nhân chính gây lão hóa da.

Cách chọn PA theo nhu cầu chống lão hóa:

• PA+ / PA++: Bảo vệ cơ bản, phù hợp cho sinh hoạt hàng ngày.
• PA+++ / PA++++: Chống UVA mạnh, thích hợp khi đi biển, leo núi, hoặc các hoạt động ngoài trời kéo dài.

Cách chọn kem chống nắng theo loại da:

• Da dầu / dễ nổi mụn: Chọn kem chống nắng dạng gel, không chứa dầu, kết cấu nhẹ, thấm nhanh.
• Da khô: Ưu tiên kem chống nắng có chứa dưỡng ẩm, dạng kem hoặc sữa.
• Da nhạy cảm: Chọn sản phẩm vật lý (thường chứa zinc oxide hoặc titanium dioxide) ít hương liệu, không gây kích ứng.
• Da thường / hỗn hợp: Có thể dùng đa dạng, tùy hoạt động và điều kiện thời tiết.

Ngoài việc chọn kem thì bạn cũng cần chú ý tần suất và cách thoa để đạt được hiệu quả chống nắng cao nhất:

• Thoa kem chống nắng 15–30 phút trước khi ra nắng.
• Thoa lại mỗi 2–3 giờ, hoặc ngay sau khi ra mồ hôi, bơi lội, lau khăn.

Việc chọn kem chống nắng phù hợp theo SPF/PA, loại da và hoạt động là bước quan trọng để chống tia UV hiệu quả, bảo vệ da khỏi tia UV gây hại và hạn chế lão hóa sớm.

Tóm lại, việc bảo vệ làn da khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời là điều vô cùng quan trọng. Các biện pháp chống tia UV đóng vai trò then chốt trong việc ngăn ngừa lão hóa sớm, ung thư da và các vấn đề về da khác. Bằng cách kết hợp kem chống nắng, trang phục bảo hộ và thói quen chăm sóc da hợp lý, bạn có thể duy trì làn da khỏe mạnh, tươi sáng lâu dài.

Tài liệu tham khảo:

• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ultraviolet-radiation
• https://www.cancer.org/cancer/risk-prevention/sun-and-uv/uv-radiation.html
• https://www.cdc.gov/radiation-health/data-research/facts-stats/ultraviolet-radiation.html