Vì sao virus cúm “trốn” được hệ miễn dịch dù đã tiêm vắc xin?

Để phòng ngừa bệnh cúm, năm nào bạn cũng cần tiêm phòng vào thời điểm tháng 9-10, bởi mỗi mùa virus cúm mới có thể trở lại và gây bệnh. Vì sao virus cúm “trốn thoát” được hệ miễn dịch dù năm trước bạn đã tiêm vắc xin? 

Virus cúm mới là gì?

Virus cúm mới (còn gọi là virus cúm mới nổi) là các chủng virus cúm hoàn toàn khác biệt với các chủng cúm đang lưu hành ở người. Những virus này có thể lây từ động vật sang người và gây ra bệnh nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến đại dịch toàn cầu nếu chúng có khả năng lây lan từ người sang người.

Liên quan đến virus cúm đang lưu hành mạnh vào đầu năm 2025 trên toàn thế giới (trong đó có Việt Nam), PGS.TS Trần Đắc Phu – nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho biết: Theo các báo cáo, nghiên cứu mới nhất thì chủng cúm mùa đang lưu hành đầu năm 2025 không có gì đặc biệt, vẫn là các chủng cúm lưu hành hàng năm.

Theo thông tin từ Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế), từ đầu năm 2025 đến nay, Việt Nam ghi nhận 912 trường hợp mắc cúm, không có ca tử vong. Các ca mắc chủ yếu là do các chủng virus cúm A(H1N1), A(H3N2) và cúm B, và chưa ghi nhận sự thay đổi về độc lực của các virus này.

Vì sao virus cúm thoát được hệ miễn dịch?

Theo WHO và CDC, virus cúm thoát được hệ miễn dịch vì chúng có khả năng biến đổi liên tục và lẩn trốn bằng nhiều cơ chế tinh vi. Dưới đây là các lý do chính:

1. Đột biến di truyền (Antigenic Drift) – Trôi dạt kháng nguyên

Virus cúm, đặc biệt là cúm A, thường xuyên đột biến ở các protein bề mặt (Hemagglutinin – HA và Neuraminidase – NA).  Những đột biến này làm thay đổi hình dạng kháng nguyên, khiến hệ miễn dịch không nhận diện được chúng, dù trước đó đã từng nhiễm hoặc tiêm vắc-xin.

2. Tái tổ hợp di truyền (Antigenic Shift) – Chuyển dịch kháng nguyên

Khi hai chủng virus cúm khác nhau lây nhiễm vào cùng một tế bào, chúng có thể trao đổi vật liệu di truyền, tạo ra một chủng virus hoàn toàn mới. Điều này xảy ra đặc biệt ở các động vật trung gian như lợn, chim và có thể gây ra đại dịch cúm.

3. Tấn công trực tiếp vào hệ miễn dịch

Virus cúm có thể ức chế một phần hệ miễn dịch bẩm sinh bằng cách ngăn chặn hoạt động của interferon, giúp chúng nhân lên trước khi bị hệ miễn dịch tiêu diệt.

4. Thời gian ủ bệnh ngắn và lây lan nhanh

Virus cúm nhân lên rất nhanh trong cơ thể (thường chỉ 1-2 ngày sau khi nhiễm), lây lan mạnh trước khi hệ miễn dịch kịp phản ứng. Điều này khiến người bệnh trở thành nguồn lây nhiễm trước khi có triệu chứng rõ ràng.

5. Tạo ra các “kẻ giả mạo”

Virus cúm đôi khi sản xuất các protein không chức năng để đánh lừa hệ miễn dịch, khiến hệ miễn dịch tốn thời gian xử lý các protein giả mạo thay vì tiêu diệt virus thật.

Vì sao virus cúm có đặc điểm này?

Virus cúm có khả năng thoát khỏi hệ miễn dịch nhờ đặc điểm di truyền độc đáo và chiến lược tiến hóa nhằm tồn tại và phát triển. Dưới đây là lý do vì sao chúng có khả năng đặc biệt này:

1. Virus cúm có bộ gen RNA dễ đột biến

• Virus cúm là virus RNA, mà bộ gen RNA dễ bị lỗi khi nhân đôi, do enzyme sao chép (RNA polymerase) không có cơ chế sửa lỗi như ở DNA.
• Các lỗi này tích lũy, dẫn đến đột biến thường xuyên, giúp virus liên tục thay đổi cấu trúc kháng nguyên và trốn tránh hệ miễn dịch.

2. Cấu trúc phân đoạn của bộ gen

• Bộ gen của virus cúm gồm 8 đoạn RNA riêng biệt, cho phép chúng dễ dàng trao đổi vật liệu di truyền khi hai virus cúm khác nhau nhiễm cùng một tế bào.
• Điều này tạo ra các biến thể virus hoàn toàn mới thông qua tái tổ hợp (antigenic shift), đặc biệt ở động vật như chim và lợn.

3. Áp lực tiến hóa và chọn lọc tự nhiên

• Virus cúm liên tục đối mặt với áp lực từ hệ miễn dịch của con người và môi trường. Những biến thể sống sót là những biến thể có đột biến giúp chúng né tránh kháng thể và phát triển mạnh hơn.
• Theo thời gian, điều này dẫn đến sự xuất hiện của các chủng virus mới với khả năng lẩn trốn hệ miễn dịch ngày càng tốt hơn.

4. Đồng thích nghi với vật chủ

• Virus cúm đã tiến hóa qua nhiều thế kỷ cùng với con người và động vật, phát triển các cơ chế giúp chúng thích nghi với từng loại vật chủ.
• Các chủng virus cúm ở động vật đôi khi lây sang người (cúm gia cầm, cúm lợn), khiến hệ miễn dịch chưa kịp phát triển khả năng bảo vệ trước các chủng này.

5. Lợi thế về tốc độ và số lượng

• Virus cúm nhân lên cực nhanh và sản sinh hàng tỷ bản sao mỗi ngày trong cơ thể người nhiễm. Điều này tạo ra vô số biến thể, giúp chúng thử nghiệm nhiều kiểu đột biến và tăng cơ hội sống sót.

Chính những yếu tố này khiến cúm trở thành một trong những loại virus khó kiểm soát nhất.

Cách nào tăng đề kháng, phòng tránh nguy cơ mắc virus cúm?

Dưới đây là các biện pháp phòng tránh nguy cơ mắc virus cúm:

1. Tiêm vắc xin phòng cúm hằng năm là biện pháp chủ động phòng ngừa đặc hiệu

• Hiệu quả: Vắc xin phòng cúm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh từ 40–60%, đồng thời ngăn ngừa biến chứng nặng.
• Thời điểm tiêm: Nên tiêm trước mùa cúm (tháng 10–11 ở Việt Nam) vì vắc xin cần khoảng 2 tuần để tạo kháng thể.

Ai nên tiêm vắc xin cúm:

• Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên
• Người cao tuổi, phụ nữ mang thai
• Người có bệnh lý nền như tiểu đường, bệnh phổi, tim mạch
• Nhân viên y tế và người có nguy cơ tiếp xúc cao với virus cúm

2. Biện pháp tăng cường sức đề kháng và nâng cao miễn dịch

• Bổ sung vitamin C và kẽm: Hỗ trợ hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả. Nguồn thực phẩm giàu vitamin C gồm cam, ớt chuông, cải xoăn (vitamin C), hải sản, hạt bí (kẽm). 

Ngoài ra, bạn có thể cân nhắc dùng vitamin C đường truyền tĩnh mạch để bổ sung vitamin C nhanh và hiệu quả nhất, với khả năng hấp thụ trực tiếp qua đường máu lên tới ~100%. Tại Drip Hydration hiện có các sản phẩm bổ sung vitamin C, kẽm và các vi chất khác giúp tăng đề kháng và thúc đẩy miễn dịch tối đa, giúp phòng tránh cúm hiệu quả.

Xem thêm:

>> Truyền vitamin C và các vi chất tăng đề kháng

>> Truyền vitamin C và các vi chất tăng cường siêu miễn dịch

Để sử dụng dịch vụ truyền vitamin C và vi chất qua đường tĩnh mạch để tăng đề kháng và miễn dịch, bạn có thể đặt hẹn trực tiếp với phòng khám Drip Hydration

• Bổ sung Probiotics: Tăng cường sức khỏe đường ruột, nơi chứa 70% hệ thống miễn dịch. Nguồn thực phẩm giàu probiotic gồm sữa chua, kim chi, dưa cải.
• Duy trì thói quen tập thể dục đều đặn giúp giảm nguy cơ mắc bệnh hô hấp và tăng cường sức khỏe tim mạch. Tránh tập luyện quá mức, vì có thể làm suy giảm miễn dịch tạm thời.
• Ngủ đủ giấc và kiểm soát căng thẳng: Giấc ngủ sâu và đủ giấc (7–8 giờ/đêm) giúp tái tạo hệ miễn dịch và tăng cường sản sinh tế bào miễn dịch. Thiền, hít thở sâu hoặc tham gia các hoạt động thư giãn có thể giảm nồng độ cortisol – hormone làm suy yếu miễn dịch.
• Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống, rửa tay thường xuyên với xà phòng, đeo khẩu trang ở nơi đông người hoặc khi có dịch bệnh bùng phát, vệ sinh mũi họng hàng ngày bằng nước muối sinh lý để loại bỏ virus tiềm tàng.

Thông tin tham khảo: WHO, CDC, Cục Y tế dự phòng, Sở Y tế Hà Nội

Đọc thêm:

• Cúm hoành hành đến tháng 3, cách nào ứng phó?