Tế bào não có tái tạo được không? Bí ẩn về khả năng sản sinh thần kinh

Tế bào não được xem là một trong những tế bào khó phục hồi nhất của cơ thể. Tế bào não có tái tạo được không là vấn đề được nhiều người quan tâm? Các nghiên cứu gần đây cho thấy não bộ vẫn có khả năng tạo ra những tế bào mới trong một số vùng nhất định, mở ra hy vọng cải thiện chức năng não và phục hồi sau tổn thương thần kinh.

Tế bào não là gì và vai trò của chúng trong cơ thể?

Tế bào não, hay còn gọi là tế bào thần kinh, là những đơn vị cơ bản tạo nên hệ thần kinh trung ương, bao gồm não và tủy sống. Chúng chịu trách nhiệm truyền tải thông tin giữa não, tủy sống và các bộ phận khác của cơ thể. Một tế bào não điển hình bao gồm thân tế bào, sợi nhánh (dendrite) để nhận tín hiệu, và sợi trục (axon) để gửi tín hiệu tới các tế bào khác.

Có hai loại tế bào chính trong não:

• Tế bào thần kinh (Neuron): Chịu trách nhiệm truyền dẫn tín hiệu điện – hóa, từ đó điều khiển các hoạt động cơ thể, cảm xúc, trí nhớ và khả năng học tập.
• Tế bào thần kinh đệm (Glial cells): Hỗ trợ, bảo vệ và nuôi dưỡng các tế bào thần kinh. Chúng còn giúp duy trì cân bằng hóa học trong não, loại bỏ các chất thải và tham gia vào việc sửa chữa tổn thương thần kinh.

Vai trò của tế bào não trong cơ thể:

• Điều khiển hoạt động cơ thể: Tế bào não gửi tín hiệu đến cơ, cơ quan nội tạng và tuyến nội tiết để điều phối các chức năng sinh lý.
• Xử lý thông tin và ra quyết định: Neuron trong não phân tích dữ liệu từ môi trường, lưu trữ ký ức và giúp cơ thể đưa ra phản ứng phù hợp.
• Điều hòa cảm xúc và hành vi: Các tế bào thần kinh trong não bộ ảnh hưởng trực tiếp đến tâm trạng, cảm xúc và hành vi xã hội.
• Hỗ trợ học tập và trí nhớ: Các kết nối giữa các neuron, gọi là synapse, đóng vai trò quan trọng trong quá trình học hỏi và ghi nhớ thông tin.

Tế bào não có tái tạo được không?

Trước đây, giới khoa học từng tin rằng não người trưởng thành không thể sinh ra tế bào mới. Quan niệm này dựa trên việc hầu hết neuron trưởng thành không phân chia như các tế bào khác trong cơ thể. Theo đó, số lượng neuron được hình thành khi còn nhỏ sẽ tồn tại suốt đời, và bất kỳ tổn thương nào cũng được cho là không thể phục hồi.

Tuy nhiên, nghiên cứu từ cuối thập niên 1990 đã làm thay đổi nhận định này. Dr. Fred Gage (Viện Salk, Mỹ, 1998) phát hiện não người trưởng thành vẫn có khả năng sinh ra neuron mới ở vùng hippocampus, khu vực chịu trách nhiệm ghi nhớ và học tập. Tương tự, Dr. Peter Eriksson (Đại học Lund, Thụy Điển, 1998) cũng tìm thấy neuron mới trong não của người trưởng thành. Kết quả này cho thấy não không hoàn toàn “bất động” mà vẫn có khả năng tái tạo, mặc dù số lượng neuron mới ít hơn so với lúc trẻ.

Quá trình tái tạo nơron này còn được hỗ trợ bởi các tế bào thần kinh đệm (glial cells). Chúng cung cấp dưỡng chất, loại bỏ chất thải và bảo vệ neuron khỏi các tổn thương, nhờ đó tạo điều kiện cho các tế bào thần kinh mới hình thành và phát triển. Ngoài ra, lối sống lành mạnh như tập thể dục, chế độ ăn giàu dinh dưỡng, giấc ngủ đủ và kích thích trí não cũng có thể thúc đẩy quá trình tạo neuron mới.

Do đó, với thắc mắc tế bào não có tái tạo được không thì câu trả lời là CÓ. Não người trưởng thành vẫn có khả năng tái tạo tế bào, đặc biệt ở hippocampus – vùng quan trọng đối với trí nhớ và học tập. Mặc dù quá trình này không mạnh mẽ như khi còn trẻ, việc chăm sóc sức khỏe não bộ và duy trì lối sống lành mạnh vẫn giúp tối ưu hóa khả năng tái tạo và duy trì chức năng não hiệu quả.

Những yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tái tạo tế bào não

Khả năng tái tạo tế bào não, hay còn gọi là neurogenesis, không phải lúc nào cũng diễn ra mạnh mẽ và ổn định. Nó chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, từ di truyền, môi trường sống đến chế độ dinh dưỡng và thói quen sinh hoạt:

• Yếu tố di truyền: Di truyền quyết định phần lớn tiềm năng tái tạo nơron của mỗi người. Nhiều gene liên quan đến sự phát triển tế bào thần kinh và plasticity (tính dẻo của não) như BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) có vai trò quan trọng. Nghiên cứu của Lu et al. (2008) trên chuột cho thấy, những con có biểu hiện BDNF thấp có tốc độ sinh neuron mới giảm rõ rệt so với nhóm bình thường.
• Môi trường và kích thích bên ngoài: Các nghiên cứu cho thấy môi trường phong phú về kích thích vận động, xã hội và học tập có thể thúc đẩy neurogenesis. Một nghiên cứu của Kempermann et al. (1997) tại Đức chứng minh, chuột sống trong môi trường đầy đủ đồ chơi, bạn bè và hoạt động học tập sinh ra nhiều tế bào thần kinh mới ở hippocampus hơn chuột sống trong môi trường đơn điệu.
• Tập luyện thể chất: Hoạt động thể chất, đặc biệt là aerobic như chạy bộ hay bơi lội, kích thích sản sinh BDNF, từ đó thúc đẩy sự hình thành nơron mới. Một nghiên cứu của van Praag et al. (1999) tại Mỹ chỉ ra, chuột chạy trên bánh xe thể dục hàng ngày tạo ra số lượng tế bào thần kinh mới ở hippocampus tăng đáng kể so với chuột ít vận động.
• Chế độ dinh dưỡng: Một số dưỡng chất đặc biệt quan trọng cho neurogenesis bao gồm omega-3, choline và polyphenol. 
• Stress và giấc ngủ: Căng thẳng kéo dài làm giảm khả năng tái tạo nơron thông qua tăng cortisol – hormone stress – gây ức chế hippocampus. Đồng thời, thiếu ngủ cũng cản trở quá trình neurogenesis. 
• Tuổi tác: Khả năng sinh neuron mới giảm dần theo tuổi. Hippocampus – khu vực chính của não nơi neurogenesis diễn ra – hoạt động mạnh ở tuổi trẻ nhưng giảm theo thời gian. Tuy nhiên, các yếu tố môi trường, vận động và dinh dưỡng vẫn có thể cải thiện tốc độ này ở người lớn tuổi.

Dấu hiệu cho thấy tế bào não bị tổn thương cần phục hồi

Tế bào não chịu trách nhiệm điều khiển mọi hoạt động của cơ thể, từ suy nghĩ, ghi nhớ, cảm xúc đến vận động. Khi chúng bị tổn thương, cơ thể và trí não sẽ gửi các tín hiệu cảnh báo. Các dấu hiệu bao gồm:

• Giảm trí nhớ, khó tập trung: Thường quên việc, não “mờ mịt”.
• Thay đổi tâm trạng: Lo âu, trầm cảm, dễ cáu giận.
• Khó vận động, mất thăng bằng: Run tay, phối hợp kém.
• Khó nói hoặc suy giảm nhận thức: Nói lắp, khó hiểu thông tin mới.
• Đau đầu, mệt mỏi kéo dài: Kèm mất tập trung hoặc rối loạn giấc ngủ.

Khi xuất hiện các dấu hiệu này kéo dài, rất có thể mức độ stress oxy hóa, viêm hoặc thiếu vi chất đang ảnh hưởng đến khả năng tái tạo và duy trì tế bào thần kinh.

Cách giúp kích thích tái tạo tế bào não tự nhiên

Lối sống và môi trường xung quanh ảnh hưởng rất nhiều đến khả năng tái tạo tế bào não. Bạn có thể tập thể dục đều đặn, đi bộ, yoga hay các bài tập tăng cường sức bền để giúp cơ thể khỏe mạnh và kích thích sản sinh các neuron mới. Ngoài ra, việc tạo môi trường giàu kích thích cho não, như đọc sách, học kỹ năng mới hay tham gia các hoạt động xã hội cũng góp phần giúp não phát triển và duy trì sự linh hoạt.

Nếu chế độ ăn chưa cung cấp đủ các vi chất cần thiết, bạn nên cân nhắc bổ sung vitamin nhóm B, omega-3, kẽm, magie và selen. Những dưỡng chất này giúp não hoạt động hiệu quả, cải thiện trí nhớ và tăng khả năng dẫn truyền thần kinh.

Đặc biệt, một phương pháp tiên tiến hơn để bổ sung vi chất là sử dụng dịch truyền vi chất như Buffet Vitamins. Đây là dạng truyền tổng hợp cung cấp trực tiếp vitamin nhóm B, kẽm, magie, selen, acid amin và omega-3. Việc truyền thẳng vào máu giúp các dưỡng chất được hấp thu nhanh, đặc biệt hữu ích khi cơ thể khó hấp thu qua đường ăn uống hoặc cần phục hồi neuron tổn thương. 

Buffet Vitamins có nhiều lợi ích nổi bật, như tăng dẫn truyền thần kinh nhờ vitamin B và omega-3 hỗ trợ sản xuất chất dẫn truyền và các yếu tố tăng trưởng thần kinh; giảm stress oxy hóa nhờ kẽm và selen, đồng thời cải thiện trí nhớ và chức năng thần kinh nhờ acid amin và omega-3. Tuy nhiên, việc sử dụng dịch truyền vi chất cần được theo dõi bởi chuyên gia y tế để đảm bảo liều lượng an toàn và hiệu quả. 

Khi nào cần đi khám nếu nghi ngờ tế bào não tổn thương?

Bạn nên cân nhắc đi khám bác sĩ hoặc chuyên gia thần kinh khi xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Các triệu chứng suy giảm nhận thức, trí nhớ hoặc tập trung kéo dài và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Có tiền sử bệnh lý nguy cơ cao như Alzheimer, trầm cảm mạn, chấn thương não, hoặc thiếu vi chất đã được xác định.
• Phát hiện các dấu hiệu bất thường khác như rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi mãn tính không rõ nguyên nhân.
• Cân nhắc việc bổ sung liệu pháp vi chất (đặc biệt truyền vi chất): nên thực hiện dưới hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng để tránh nguy cơ quá liều hoặc tương tác.

Việc duy trì lối sống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, bổ sung dinh dưỡng đầy đủ và kích thích trí não thông minh sẽ góp phần thúc đẩy quá trình này. Như vậy, câu hỏi “tế bào não có tái tạo được không?” không còn là điều bí ẩn, với phương pháp đúng đắn, não bộ vẫn có thể phục hồi và hình thành tế bào mới.

Tài liệu tham khảo:

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33762406/
• https://journals.lww.com/nrronline/fulltext/2019/14110/neurogenesis_in_the_hippocampus_of_adult_humans_.17.aspx?
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4417658/
• https://www.mdpi.com/2072-6643/10/5/584