Suy giáp: Nguyên nhân, dấu hiệu và biến chứng nguy hiểm

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp hoạt động kém, khiến cơ thể thiếu hụt hormone cần thiết cho chuyển hoá và năng lượng. Nhiều người mắc suy giáp nhưng không nhận ra vì triệu chứng dễ nhầm lẫn với mệt mỏi thông thường. Hiểu rõ bệnh suy giáp là gì sẽ giúp bạn phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Suy giáp là gì?

Suy giáp là rối loạn nội tiết ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ chuyển hóa của hơn 100 quá trình sinh học trong cơ thể. Tuyến giáp kiểm soát nhiệt độ, nhịp tim, chuyển hóa năng lượng và hoạt động của hệ thần kinh trung ương thông qua hai hormone chính: T3 (triiodothyronine) và T4 (thyroxine). Khi lượng hormone này giảm xuống dưới ngưỡng sinh lý, cơ thể rơi vào trạng thái “chuyển hóa chậm”, kéo theo loạt biểu hiện từ mệt mỏi, lạnh, trầm cảm đến rối loạn lipid.

Một nghiên cứu lớn đăng trên The Lancet Diabetes & Endocrinology (2019) đã chỉ ra rằng, sự suy giảm nhẹ của T4 cũng đủ làm chậm tốc độ chuyển hóa cơ bản (BMR) từ 5–10%, giải thích vì sao nhiều bệnh nhân tăng cân dù chế độ ăn không thay đổi. Điều này cho thấy suy giáp không phải chỉ là rối loạn cục bộ ở tuyến giáp mà là tình trạng mất cân bằng hệ thống.

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp hoạt động kém khiến cơ thể thiếu hụt hormone cần thiết (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Hiệp hội Tuyến giáp Hoa Kỳ (ATA, 2021) ước tính có đến 60% người bị suy giáp nhưng không biết mình mắc bệnh, phần lớn vì triệu chứng xuất hiện âm thầm và dễ nhầm với stress, thiếu ngủ hay rối loạn dinh dưỡng. Điều này khiến nhiều người chỉ được chẩn đoán khi hormone đã giảm sâu.

Phân biệt suy giáp nguyên phát, thứ phát và suy giáp tam phát

Để hiểu đúng các dạng suy giáp, bạn chỉ cần nhớ rằng chúng được phân loại theo vị trí “trục” nội tiết bị trục trặc trong hệ dưới đồi – tuyến yên – tuyến giáp:

 Suy giáp nguyên phát (Primary hypothyroidism)

Đây là dạng phổ biến nhất. Vấn đề nằm ngay tại tuyến giáp, khiến tuyến không tạo đủ T3 và T4.

• Nguyên nhân thường gặp: Viêm tuyến giáp Hashimoto, sau điều trị iod phóng xạ, phẫu thuật cắt tuyến giáp, thiếu iod.
• Đặc điểm xét nghiệm: TSH tăng cao, T3/T4 giảm.
• Cơ chế: Tuyến giáp yếu → hormone giảm → tuyến yên tăng tiết TSH để “thúc” tuyến giáp hoạt động.

 Suy giáp thứ phát (Secondary hypothyroidism)

Rối loạn xảy ra tại tuyến yên – cơ quan giữ vai trò sản xuất TSH.

• Nguyên nhân: U tuyến yên, hoại tử tuyến yên sau sinh (hội chứng Sheehan), chấn thương sọ não, điều trị xạ trị vùng đầu.
• Đặc điểm xét nghiệm: T3/T4 giảm, nhưng TSH không tăng, thường ở mức bình thường hoặc thấp.
• Cơ chế: Tuyến yên “không gửi tín hiệu” → tuyến giáp không được kích thích → hormone giảm.

Suy giáp tam phát (Tertiary hypothyroidism)

Rối loạn xuất phát từ vùng dưới đồi, cơ quan sản xuất TRH – hormone kích thích tuyến yên tạo TSH.

• Nguyên nhân: Tổn thương vùng dưới đồi, u, nhiễm trùng, chấn thương, phẫu thuật.
• Đặc điểm xét nghiệm: T3/T4 thấp, TSH cũng thấp do tuyến yên không nhận được TRH.
• Cơ chế: Vùng dưới đồi suy giảm → TRH giảm → tuyến yên không tiết đủ TSH → tuyến giáp giảm hoạt động.

Suy giáp nguyên phát là dạng phổ biến nhất (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Tóm lại:

• Nguyên phát: Lỗi ở tuyến giáp.
• Thứ phát: Lỗi ở tuyến yên.
• Tam phát: Lỗi ở vùng dưới đồi.

Việc phân biệt đúng dạng suy giáp rất quan trọng vì mỗi loại có nguyên nhân, cách chẩn đoán và hướng điều trị khác nhau.

Đâu là những nguyên nhân gây suy giáp phổ biến?

Dưới đây là những nguyên nhân gây suy giáp phổ biến:

• Bệnh tự miễn – đặc biệt là viêm tuyến giáp Hashimoto: Đây là nguyên nhân gây suy giáp thường gặp nhất ở các nước phát triển. Khi mắc Hashimoto, hệ miễn dịch tạo ra kháng thể tấn công chính tuyến giáp, làm mô giáp bị tổn thương và giảm dần khả năng sản xuất hormone. Vì bị phá hủy từ từ, bệnh thường diễn tiến âm thầm trong nhiều năm.
• Thiếu iod – nguyên nhân điển hình ở nhiều quốc gia đang phát triển: Iod là “nguyên liệu chính” để tuyến giáp tạo ra hormone T3 và T4. Khi cơ thể thiếu iod kéo dài, tuyến giáp không thể tổng hợp đủ hormone, dẫn đến suy giáp. Tình trạng này hay gặp ở nơi chưa bổ sung iod vào muối hoặc thực phẩm.
• Do điều trị iod phóng xạ hoặc phẫu thuật tuyến giáp: Người từng điều trị Basedow, bướu giáp hoặc ung thư tuyến giáp bằng iod phóng xạ rất dễ bị suy giáp. Tương tự, phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến giáp khiến cơ quan này không còn đủ khả năng sản xuất hormone. Tác dụng phụ này có thể xuất hiện sau vài tháng hoặc vài năm.
• Do sử dụng một số loại thuốc: Một số thuốc có thể ảnh hưởng đến tuyến giáp, làm giảm tạo hormone hoặc kích hoạt phản ứng tự miễn, như: Amiodarone (thuốc tim mạch); Lithium (thuốc điều trị rối loạn khí sắc) và Interferon-α (thuốc điều trị virus).
• Thay đổi hormone trong thai kỳ và giai đoạn sau sinh: Phụ nữ mang thai hoặc sau sinh có thể bị rối loạn miễn dịch tạm thời, khiến tuyến giáp hoạt động kém. Đây là nhóm nguyên nhân đặc biệt quan trọng vì suy giáp không được phát hiện sớm có thể ảnh hưởng đến sức khỏe người mẹ và sự phát triển não bộ của thai nhi.

Nhìn chung, suy giáp có thể xuất phát từ vấn đề miễn dịch, thiếu dinh dưỡng, điều trị y khoa hoặc thay đổi hormone. Hiểu rõ nguyên nhân gây suy giáp sẽ giúp bạn phát hiện sớm và có hướng điều trị phù hợp.

Bệnh tự miễn là nguyên nhân gây suy giáp thường gặp nhất ở các nước phát triển (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Bệnh suy giáp là thiếu chất gì?

Suy giáp không phải là bệnh “thiếu chất” theo nghĩa dinh dưỡng, mà là tình trạng cơ thể thiếu hormone tuyến giáp T3 và T4. Tuy vậy, một số vi chất lại giữ vai trò rất quan trọng trong việc tạo và chuyển hóa các hormone này.

• Iod – nguyên liệu để tạo hormone giáp: Iod là thành phần cấu trúc chính của T3 và T4. Khi cơ thể thiếu iod, tuyến giáp không thể sản xuất đủ hormone. Ngoài ra, thiếu iod kéo dài còn làm tuyến giáp phì đại để cố gắng hấp thu nhiều iod hơn, dẫn đến bướu cổ và suy giáp.
• Selen – giúp chuyển T4 thành T3: Selen tham gia vào enzyme deiodinase, hệ enzyme chịu trách nhiệm chuyển đổi T4 (dạng dự trữ) thành T3 (dạng hoạt động). Thiếu selen không làm giảm T4 nhưng khiến cơ thể không chuyển hóa T4 hiệu quả, tạo ra tình trạng giống suy giáp dù lượng hormone vẫn còn.
• Sắt và kẽm – hỗ trợ quá trình tổng hợp hormone: Sắt là thành phần quan trọng của enzyme peroxidase – enzyme tham gia vào bước đầu của quá trình tạo T3 và T4. Kẽm cũng hỗ trợ điều hòa chức năng tuyến giáp. Khi thiếu sắt hoặc kẽm kéo dài, cơ thể có thể giảm khả năng sản xuất hormone, đặc biệt ở phụ nữ có nguy cơ thiếu sắt cao.

Nhiều người băn khoăn không biết bệnh suy giáp là thiếu chất gì (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Những dấu hiệu suy giáp mà ít người để ý

Các dấu hiệu suy giáp chúng ta thường dễ bỏ qua gồm:

• Mệt mỏi âm ỉ, giảm tập trung và suy giảm sức bền tinh thần: Tình trạng mệt trong suy giáp không phải kiểu mệt sau một ngày làm việc mà là cảm giác trì trệ kéo dài, không cải thiện dù ngủ đủ. Hormone tuyến giáp ảnh hưởng trực tiếp đến dẫn truyền thần kinh và mức tiêu thụ năng lượng của tế bào, nên khi giảm, não rơi vào trạng thái “hoạt động chậm”. Nhiều tổng quan khoa học trên Thyroid và Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism cho thấy hơn 80% bệnh nhân suy giáp có rối loạn khả năng tập trung và giảm tỉnh táo tinh thần trước khi xuất hiện các triệu chứng thể chất khác.
• Nhạy lạnh bất thường, đặc biệt ở tay và chân: Cơ chế sinh nhiệt phụ thuộc mạnh vào hormone T3. Khi lượng hormone này giảm, tốc độ chuyển hóa cơ bản (BMR) giảm theo, khiến cơ thể không tạo đủ nhiệt. Các vùng ngoại vi như bàn tay, bàn chân thiếu máu nuôi tốt hơn nên cảm giác lạnh càng rõ.
• Da khô, dày, tóc rụng thành từng đợt: T3 và T4 kiểm soát tốc độ phân chia tế bào biểu bì và chu kỳ mọc–rụng của tóc. Khi hormone thiếu, lớp sừng da dày lên, giảm độ ẩm tự nhiên, còn tóc thì rụng nhiều và thưa dần.
• Táo bón kéo dài, khó cải thiện dù thay đổi ăn uống: Nhu động ruột phụ thuộc vào chuyển hóa năng lượng của cơ trơn đường tiêu hóa. Khi hormone giáp giảm, tốc độ co bóp của ruột chậm lại, dẫn đến táo bón mạn tính. Gần 40% bệnh nhân táo bón kéo dài thực chất có bất thường hormone tuyến giáp. Đáng chú ý, táo bón thường cải thiện rõ chỉ sau vài tuần điều trị suy giáp.
• Thay đổi cảm xúc, giảm tốc độ phản ứng và chậm chạp trong suy nghĩ: Đây là một trong những dấu hiệu suy giáp rất khó nhận ra. Suy giáp ảnh hưởng đến serotonin, dopamine và dẫn truyền thần kinh tổng thể. Khi hormone giáp giảm, não hoạt động chậm hơn, phản ứng kém nhạy và dễ rơi vào tình trạng buồn bã, mất động lực.

Mệt mỏi kéo dài là dấu hiệu suy giáp (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Một số biến chứng nguy hiểm của suy giáp

Một số biến chứng nguy hiểm của suy giáp thường tiến triển âm thầm, dễ bị bỏ qua nhưng lại ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Dưới đây là những biến chứng nguy hiểm rất dễ xảy ra:

Rối loạn sinh sản và ảnh hưởng thai kỳ

 Hormone tuyến giáp đóng vai trò quan trọng trong sự ổn định của nội mạc tử cung và hoạt động của trục sinh sản. Khi nồng độ hormone giảm trong thời gian dài, chu kỳ kinh nguyệt có thể trở nên thất thường, giảm chất lượng rụng trứng và giảm khả năng thụ thai. Ở phụ nữ mang thai, suy giáp không kiểm soát làm tăng nguy cơ sảy thai sớm và có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của thai nhi.

Phù niêm (myxedema) – biến chứng nặng và rất nguy hiểm

Đây là mức tiến triển nặng nhất của suy giáp, dù hiếm gặp nhưng có tỷ lệ tử vong cao nếu không xử trí kịp thời. Một báo cáo của New England Journal of Medicine (2020) ghi nhận phù niêm thường khởi phát khi suy giáp nặng kết hợp tác nhân kích hoạt như nhiễm trùng, tiếp xúc lạnh kéo dài hoặc dùng thuốc an thần. Biểu hiện gồm phù toàn thân, ý thức giảm, rối loạn nhịp thở, hạ thân nhiệt và rối loạn chuyển hóa sâu.

Rối loạn lipid máu và tăng nguy cơ tim mạch

Khi hormone tuyến giáp giảm, cơ thể không thể chuyển hóa chất béo hiệu quả, dẫn đến tăng LDL và triglyceride trong máu. Một phân tích công bố trên The Lancet Diabetes & Endocrinology (2021) cho thấy, người suy giáp không được điều trị có mức mỡ máu cao hơn 10–30% so với người bình thường. Tình trạng này khiến quá trình hình thành mảng xơ vữa trong thành mạch diễn ra nhanh hơn, kéo theo nguy cơ bệnh mạch vành, nhồi máu cơ tim và đột quỵ tăng dần theo thời gian.

Suy giáp làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Tổn thương thần kinh và chậm dẫn truyền

Suy giảm T4 kéo dài có thể gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh ngoại biên. Người bệnh thường cảm thấy tê bì đầu ngón tay, châm chích hoặc phản xạ chậm hơn. Nếu không điều trị, tình trạng này có thể tiến triển và gây giảm chức năng vận động tinh tế.

Bướu giáp do tuyến giáp phải làm việc quá mức

Khi cơ thể thiếu hormone giáp, tuyến giáp phải tăng kích thước để cố gắng bù trừ năng lực sản xuất hormone, dẫn đến phì đại tuyến giáp và hình thành bướu. Mặc dù không phải lúc nào cũng nguy hiểm, bướu giáp lớn có thể gây nuốt nghẹn, khó thở hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ.

Nhìn chung, suy giáp không chỉ gây mệt mỏi hay tăng cân đơn thuần mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị sớm.

Tóm lại, suy giáp không chỉ là tình trạng thiếu hụt hormone mà còn là vấn đề sức khỏe có thể ảnh hưởng lâu dài đến tim mạch, chuyển hóa và chất lượng cuộc sống nếu không được phát hiện sớm. Việc theo dõi triệu chứng, xét nghiệm định kỳ và điều trị đúng phác đồ sẽ giúp kiểm soát suy giáp hiệu quả, đưa cơ thể trở lại trạng thái cân bằng.

Nguồn tham khảo:

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38004184/
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35530928/
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32954428/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500006/