Sự liên quan giữa Exosome và đột quỵ

Trong những năm gần đây, exosome và đột quỵ trở thành đề tài nghiên cứu nóng trong lĩnh vực thần kinh. Exosome – các túi ngoại bào kích thước 30–150 nm được tế bào tiết ra – đã được chứng minh là có vai trò quan trọng trong cơ chế khôi phục não sau đột quỵ và mở ra triển vọng mới cho truyền exosome trị liệu.

1. Exosome tác dụng thế nào với đột quỵ?

• Chống viêm và điều chỉnh miễn dịch: Exosome có khả năng mang theo microRNA (miR) như miR‑223, miR‑126, miR‑21… giúp chuyển microglia từ trạng thái viêm (M1) sang bảo vệ (M2), làm giảm cytokine Il‑6, Il‑1β, thúc đẩy sửa chữa não sau nhồi máu.
• Chống apoptosis (chết tế bào): Các exosome từ tế bào gốc trung mô (MSC) chứa miR‑138‑5p, miR‑30d‑5p, miR‑22‑3p… có thể giảm hoạt hóa caspase, Bax, bảo vệ neuron khỏi tử vong sau thiếu máu cục bộ.
• Tăng sinh mạch và tái tạo thần kinh: Exosome kích thích angiogenesis, neurogenesis, oligodendrogenesis – thúc đẩy khả năng tái tạo mạng mạch và kết nối thần kinh ở vùng tổn thương.
• Phục hồi chức năng thần kinh: Nhiều nghiên cứu trên động vật cho thấy ‘truyền exosome’ cải thiện điểm mNSS, khả năng học nhớ, vận động sau đột quỵ.
  

Nghiên cứu mới công bố (March 2025) sử dụng exosome tái kỹ thuật mang quercetin để tiêu diệt microglia viêm (p21⁺CD86⁺), giảm tổn thương hàng rào máu–não và cải thiện việc phục hồi chức năng thần kinh sau đột quỵ ở chuột.

Một phân tích mới đây cũng kết luận rằng liệu pháp exosome ở chuột giảm rõ thể tích nhồi máu và cải thiện chức năng thần kinh vào ngày thứ 7 và 28 sau đột quỵ.

Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ Peter Chang (tiến sĩ khoa học từ Đại học Harvard, Mỹ), hiện là cố vấn y khoa của Drip Hydration – chia sẻ với các members của Drip Hydration trong một hội thảo sức khỏe vào tháng 7/2024 về vai trò của Exosome với đột quỵ như sau:

“Exosome được sản xuất bởi các tế bào não sau tổn thương và kích hoạt nhiều phản ứng khác nhau. Một số exosome cho thấy có tác dụng bảo vệ thần kinh và tái tạo dây thần kinh. Ngoài ra, exosome còn có khả năng vượt qua hàng rào máu–não và lưu thông trong máu ngoại vi, dịch não tủy – trở thành chỉ dấu sinh học không xâm lấn đầy hứa hẹn cho chẩn đoán và tiên lượng đột quỵ thiếu máu”.

2. Tại sao truyền exosome là tiềm năng lớn với đột quỵ

Sử dụng Exosome có nhiều lợi ích nhưng cũng có những thách thức hướng lâm sàng như:

• Chuẩn hóa sản phẩm: Quy trình cách ly exosome còn phức tạp, chưa đồng nhất.
• Liều lượng & thời điểm truyền: Hiệu quả phụ thuộc liều; quá liều có thể gây độc tế bào,…
• Thiếu dữ liệu lâm sàng: Hầu hết là bằng chứng tiền lâm sàng; chưa có RCT (thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng) quy mô lớn ở người với “truyền exosome” cho đột quỵ.
  

Exosome và đột quỵ đã chứng tỏ vai trò quan trọng trong việc chống viêm, bảo vệ và tái tạo tế bào thần kinh. Mặc dù truyền exosome trong mô hình tiền lâm sàng mở ra triển vọng lớn, vẫn còn nhiều thách thức về kỹ thuật, liều lượng cũng như bằng chứng lâm sàng cần vượt qua. Bước tiếp theo chính là các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I–II, xác định độ an toàn và hiệu quả để ứng dụng rộng rãi.

Tài liệu tham khảo:

• https://stemcellres.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13287-022-03083-9
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36592803/
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/EXP.20240349
• https://www.mdpi.com/2218-273X/12/1/115

Đọc thêm: Exosome therapy là gì và có tác dụng gì?