Số lượng tế bào NK cao và thấp có ý nghĩa gì với bệnh ung thư?

Tế bào NK (Natural Killer, tế bào giết tự nhiên) là một loại tế bào miễn dịch bẩm sinh có vai trò “tuần tra” – phát hiện và tiêu diệt tế bào bị stress, nhiễm virus hoặc biến đổi như tế bào ung thư. Hiểu đúng ý nghĩa khi số lượng tế bào NK cao hay tế bào NK thấp giúp bệnh nhân và người nhà hiểu hơn về tiên lượng, phản ứng điều trị và các hướng can thiệp hiện có. 

Tế bào NK là gì?

NK là lymphocyte (một loại tế bào máu trắng). Chúng khác tế bào T ở chỗ không cần “học” trước để nhận diện mục tiêu – chúng có thể nhận biết tế bào bất thường nhờ các tín hiệu stress hoặc thiếu “dấu hiệu tự thân” (MHC I). NK tiêu diệt tế bào mục tiêu bằng cách tiết các “hạt” độc (perforin/granzymes) hoặc kích hoạt đường chết tế bào, đồng thời tiết cytokine (ví dụ IFN-γ) giúp điều hòa hệ miễn dịch. 

Mối liên hệ giữa tế bào NK và bệnh ung thư

NK tham gia “giám sát miễn dịch” – phát hiện và loại bỏ tế bào tiền ung thư hoặc tế bào ung thư sớm, hạn chế tạo khối u và di căn. Ở nhiều nghiên cứu, sự hiện diện hoặc hoạt tính của NK trong mô khối u hoặc trong máu bệnh nhân tương quan với tiên lượng tốt hơn. Tuy nhiên, mối quan hệ này phức tạp – không chỉ số lượng mà còn là chất lượng/hoạt tính của NK.

Khi “số lượng tế bào NK cao” – nghĩa là gì?

• Ý nghĩa tích cực phổ biến: Nhiều nghiên cứu thấy bệnh nhân có số lượng NK ngoại vi cao hơn hoặc có nhiều NK thâm nhiễm vào khối u thường có khả năng đáp ứng điều trị tốt hơn và sống lâu hơn (tùy loại ung thư). Điều này vì NK có thể hỗ trợ tiêu diệt tế bào ung thư trực tiếp và kích hoạt phản ứng miễn dịch khác.
• Không phải lúc nào cũng là “điều tốt” tuyệt đối: NK tăng trong máu có thể phản ánh phản ứng viêm hoặc stress, và nếu NK bị “mất chức năng” (hoạt tính thấp) thì số lượng cao không tương đương chức năng tốt. Ngoài ra, một số bệnh lý huyết học hoặc điều kiện miễn dịch cũng làm tăng NK nhưng không mang lại lợi ích chống ung thư.

Khi “tế bào NK thấp” – nghĩa là gì?

• Nguy cơ hoặc tiên lượng xấu hơn: Tế bào NK thấp thường liên quan đến giảm khả năng giám sát khối u, làm tăng nguy cơ khối u phát triển hoặc tiến triển. Nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy NK thấp có thể liên quan với tiên lượng kém hơn ở một số loại ung thư.
• Nguyên nhân gây NK thấp: thuốc hóa trị, xạ trị, nhiễm trùng nặng, suy dinh dưỡng, stress mạn tính, một số bệnh tự miễn hoặc di truyền – tất cả có thể hạ số lượng hoặc làm giảm hoạt tính NK. Khi NK thấp do điều trị, nó có thể hồi phục sau một thời gian.

Một con số NK thấp không nhất thiết có nghĩa “bắt đầu ung thư”. Nhưng nếu bạn là bệnh nhân ung thư, kết quả này có thể ảnh hưởng tới cân nhắc điều trị và theo dõi. Luôn thảo luận với bác sĩ chuyên khoa để có phương án phù hợp. 

Nếu kết quả cho thấy tế bào NK thấp, hỏi bác sĩ: nguyên nhân có phải do điều trị (hóa trị/xạ), nhiễm trùng, suy dinh dưỡng hay vấn đề miễn dịch? Có cần xét nghiệm chức năng hay tư vấn chuyên khoa miễn dịch không?

>> Đọc thêm: Ung thư bắt đầu từ sự suy yếu miễn dịch

Lưu ý: 

• Bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm huyết học để đếm tế bào NK (flow cytometry xác định CD56^+ CD3^−) hoặc yêu cầu thêm xét nghiệm chức năng nếu cần.
• Xét nghiệm máu đo số lượng NK cung cấp chỉ báo tổng quát. Nhưng NK hoạt động tốt ở trong mô khối u (tumor-infiltrating NK) mới thường có ảnh hưởng trực tiếp đến khối u. Vì vậy, đánh giá toàn diện cần cân nhắc cả số lượng, phân nhóm NK và thử nghiệm chức năng (ví dụ test tiêu diệt tế bào mục tiêu, cytokine).

Duy trì dinh dưỡng đầy đủ, kiểm soát nhiễm trùng, giảm stress (ngủ đủ, vận động nhẹ) — những yếu tố này hỗ trợ hệ miễn dịch tổng thể. Tuy nhiên, không có “thực phẩm/món uống thần kỳ” làm tăng NK ngay lập tức; mọi can thiệp nên trên hướng dẫn y tế. Nếu bạn quan tâm đến liệu pháp NK (NK-cell therapy), hãy hỏi bác sĩ về các thử nghiệm lâm sàng phù hợp.

Số lượng tế bào NK cao nói chung gợi ý cơ chế phòng thủ miễn dịch đang hoạt động và thường liên quan đến tiên lượng tốt hơn trong nhiều trường hợp, nhưng cần xét đến hoạt tính thực sự của NK. Tế bào NK thấp có thể làm giảm khả năng giám sát khối u và liên quan với tiên lượng kém hơn ở một số loại ung thư, nhưng nguyên nhân rất đa dạng và cần được bác sĩ giải thích trong từng trường hợp cụ thể. Luôn thảo luận kết quả với chuyên gia y tế trước khi kết luận hay tự ý điều trị.

QUAN TRỌNG: Bài viết mang tính thông tin chung và không thay thế chẩn đoán/khuyến nghị của bác sĩ. Nếu bạn có kết quả xét nghiệm, mang kết quả đó khi đi khám để bác sĩ giải thích chi tiết.

Tài liệu tham khảo:

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2481557/

• https://www.nature.com/articles/s41577-022-00732-1

• https://www.frontiersin.org/journals/immunology/articles/10.3389/fimmu.2024.1437193/full

• https://www.jtcvs.org/article/S0022-5223%2801%2981039-4/pdf

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK565844/
• https://ccr.cancer.gov/news/article/stem-cell-derived-natural-killer-cells-engineered-to-attack-solid-tumors