Dư thừa axit dạ dày là một tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nhiều người. Nhiều yếu tố có thể dẫn đến tình trạng này, từ chế độ ăn uống không hợp lý đến stress và các vấn đề về sức khỏe. Hiểu rõ những nguyên nhân dư axit dạ dày là bước đầu tiên để tìm cách điều trị và phòng tránh hiệu quả.
1. Chế độ ăn uống không hợp lý
Chế độ ăn uống không hợp lý là một nguyên nhân thừa axit dạ dày thường gặp. Một số thực phẩm và đồ uống có thể kích thích dạ dày sản xuất nhiều axit hơn. Chúng bao gồm thực phẩm cay, thực phẩm béo, sô cô la, caffeine, rượu và thực phẩm có tính axit như trái cây họ cam quýt và cà chua.
Dưới đây là một số thực phẩm được xem là nguyên nhân dạ dày tiết nhiều axit:
- Thực phẩm cay: Chứa capsaicin, có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày và kích thích sản xuất axit.
- Thực phẩm béo: Thực phẩm giàu chất béo có thể làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày và làm thư giãn cơ vòng thực quản dưới (LES), dẫn đến tăng sản xuất axit.
- Caffeine: Được tìm thấy trong cà phê, trà và một số loại nước ngọt, caffeine kích thích tiết axit.
- Rượu: Tăng sản xuất axit và có thể làm thư giãn cơ vòng thực quản dưới.
- Thực phẩm có tính axit: Trái cây họ cam quýt, cà chua và các thực phẩm có tính axit khác góp phần tạo nên tính axit tổng thể trong dạ dày.
Mọi người phản ứng khác nhau với các loại thực phẩm khác nhau; những gì kích hoạt sản xuất axit ở một người có thể không ảnh hưởng đến người khác. Ăn những thực phẩm này vào đêm khuya có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng do phải nằm ngay sau khi ăn.

2. Tình trạng căng thẳng
Căng thẳng có thể kích thích sản xuất axit dạ dày thông qua phản ứng sinh lý của cơ thể. Phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” có thể dẫn đến sự gia tăng sản xuất axit khi cơ thể chuẩn bị cho các mối đe dọa tiềm ẩn. Thông tin dưới đây giải thích chi tiết hơn vì sao tình trạng căng thẳng được xem là nguyên nhân dư axit dạ dày.
- Ảnh hưởng nội tiết tố: Các hormone gây căng thẳng như cortisol có thể làm tăng sản xuất axit dạ dày.
- Thay đổi hành vi: Căng thẳng có thể dẫn đến các hành vi như tăng tiêu thụ caffeine, rượu hoặc hút thuốc, tất cả đều có thể làm tăng sản xuất axit.
- Căng thẳng mãn tính: Căng thẳng kéo dài có thể dẫn đến các tình trạng mãn tính ảnh hưởng đến nồng độ axit dạ dày, chẳng hạn như viêm dạ dày và loét dạ dày.
3. Việc sử dụng thuốc
Một số loại thuốc có thể làm tăng sản xuất axit dạ dày hoặc làm giãn cơ thắt thực quản dạ dày. Thủ phạm phổ biến bao gồm thuốc chống viêm không steroid (NSAID), chẳng hạn như aspirin và ibuprofen, và một số loại kháng sinh. Thông tin dưới đây giải thích chi tiết hơn vì sao một số loại thuốc được xem là nguyên nhân thừa axit dạ dày.
- NSAID (Thuốc chống viêm không steroid): Chẳng hạn như ibuprofen và aspirin, có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày và tăng sản xuất axit.
- Thuốc kháng sinh: Một số loại thuốc kháng sinh có thể phá vỡ sự cân bằng của vi khuẩn đường ruột, dẫn đến tăng sản xuất axit.
- Steroid: Được sử dụng để điều trị chứng viêm, chúng có thể làm tăng sản xuất axit và làm giảm lớp màng nhầy bảo vệ dạ dày
Sử dụng lâu dài các loại thuốc này có thể có tác dụng đáng kể hơn đối với nồng độ axit dạ dày.
4. Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (Gastroesophageal Reflux Disease – GERD)
Bệnh trào ngược dạ dày thực quản – GERD là một tình trạng mãn tính khi axit dạ dày chảy ngược vào thực quản. Điều này có thể xảy ra nếu cơ thắt thực quản – dạ dày bị suy yếu hoặc giãn ra không thích hợp. Thông tin dưới đây giải thích chi tiết hơn vì sao bệnh trào ngược dạ dày thực quản được xem là nguyên nhân thừa axit dạ dày.
- Rối loạn chức năng cơ thắt thực quản – dạ dày: Cơ thắt thực quản – dạ dày suy yếu cho phép axit thoát ra khỏi dạ dày vào thực quản.
- Tình trạng mãn tính: Bệnh trào ngược dạ dày thực quản là một tình trạng lâu dài cần được quản lý để ngăn ngừa các biến chứng.
Nếu không được điều trị, GERD có thể dẫn đến các biến chứng như viêm thực quản, thực quản Barrett và ung thư thực quản.
5. Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori
Helicobacter pylori (H. pylori) là một loại vi khuẩn có thể lây nhiễm vào niêm mạc dạ dày, dẫn đến tăng sản xuất axit khi cơ thể cố gắng chống lại nhiễm trùng. Thông tin dưới đây giải thích chi tiết hơn vì sao nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori được xem là nguyên nhân thừa axit dạ dày.
- Loét: H. pylori là nguyên nhân phổ biến gây loét dạ dày, thường liên quan đến axit dạ dày dư thừa.
- Viêm: Sự hiện diện của H. pylori dẫn đến tình trạng viêm mãn tính ở niêm mạc dạ dày (viêm dạ dày).
Nhiễm H. pylori được chẩn đoán thông qua xét nghiệm hơi thở, máu, phân hoặc sinh thiết và thường được điều trị bằng sự kết hợp giữa kháng sinh và thuốc ức chế axit.
6. Hút thuốc lá
Hút thuốc có thể làm tăng sản xuất axit dạ dày và làm suy yếu cơ thắt thực quản – dạ dày, khiến axit dễ trào ngược vào thực quản hơn. Thông tin dưới đây giải thích chi tiết hơn vì sao hút nhiều thuốc lá được xem là nguyên nhân thừa axit dạ dày.
- Nicotine: Kích thích sản xuất axit dạ dày và thư giãn cơ thắt thực quản – dạ dày.
- Trào ngược mật: Hút thuốc cũng có thể dẫn đến trào ngược mật, một chất gây kích ứng khác cho niêm mạc dạ dày.
Hút thuốc có thể làm trầm trọng thêm các tình trạng khác làm tăng axit dạ dày, chẳng hạn như bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) và loét dạ dày tá tràng.
7. Béo phì
Cân nặng quá mức, đặc biệt là quanh vùng bụng, có thể gây áp lực lên dạ dày và cơ thắt thực quản – dạ dày, khiến axit bị đẩy ngược lên thực quản. Thông tin dưới đây giải thích chi tiết hơn vì sao béo phì, thừa cân được xem là nguyên nhân dạ dày tiết nhiều axit.
- Tăng áp lực ổ bụng: Trọng lượng dư thừa có thể gây áp lực lên dạ dày, đẩy axit vào thực quản và kích thích sản xuất axit nhiều hơn.
- Yếu tố lối sống: Béo phì thường liên quan đến lựa chọn chế độ ăn uống và các yếu tố lối sống góp phần sản xuất axit dư thừa.
- Thay đổi nội tiết tố: Những thay đổi nội tiết tố liên quan đến béo phì có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa và tăng sản xuất axit.
Béo phì thường liên quan đến các tình trạng khác như GERD và thoát vị gián đoạn, có thể làm phức tạp thêm việc điều chỉnh axit dạ dày.

8. Mang thai
Mang thai liên quan đến những thay đổi đáng kể về nội tiết tố và thể chất có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất axit dạ dày. Một số yếu tố khi mang thai có thể làm tăng axit dạ dày:
- Thay đổi nội tiết tố: Nồng độ progesterone tăng lên có thể làm thư giãn LES, khiến axit trào ngược vào thực quản.
- Áp lực vật lý: Thai nhi đang phát triển có thể gây áp lực lên dạ dày, đẩy axit vào thực quản.
Bà bầu thường được khuyên nên ăn nhiều bữa nhỏ, thường xuyên hơn và tránh nằm ngay sau khi ăn.
9. Một số tình trạng bệnh lý
Các tình trạng như hội chứng Zollinger-Ellison, liên quan đến các khối u sản xuất gastrin (một loại hormone kích thích sản xuất axit), có thể dẫn đến dư thừa axit. Các tình trạng như hội chứng Zollinger-Ellison và tăng canxi máu có thể trực tiếp hoặc gián tiếp kích thích sản xuất axit:
- Hội chứng Zollinger-Ellison: Tình trạng hiếm gặp này liên quan đến các khối u sản xuất quá nhiều gastrin, một loại hormone kích thích sản xuất axit.
- Tăng canxi máu: Nồng độ canxi trong máu cao có thể kích thích giải phóng gastrin và tăng sản xuất axit.
10. Ăn nhanh hoặc ăn quá nhiều
Ăn quá nhanh hoặc tiêu thụ một lượng lớn thức ăn có thể làm dạ dày quá tải, dẫn đến tăng sản xuất axit để hỗ trợ tiêu hóa. Ăn nhanh và ăn quá nhiều có thể được xem là nguyên nhân dạ dày tiết nhiều axit:
- Làm dạ dày quá tải: Tiêu thụ một lượng lớn thực phẩm có thể làm căng dạ dày và kích thích sản xuất axit để hỗ trợ tiêu hóa.
- Nhai và nuốt: Ăn nhanh thường có nghĩa là thức ăn không được nhai kỹ, cần nhiều axit hơn để phân hủy.
Điều trị axit dạ dày dư thừa bao gồm sự kết hợp của thay đổi lối sống, điều chỉnh chế độ ăn uống và can thiệp y tế. Điều chỉnh lối sống bao gồm ăn nhiều bữa nhỏ hơn, thường xuyên hơn, tránh thực phẩm và đồ uống kích thích sản xuất axit (chẳng hạn như thức ăn cay, caffeine, rượu và thức ăn béo) và không nằm ngay sau khi ăn.
Các kỹ thuật quản lý căng thẳng, chẳng hạn như tập thể dục, thiền và ngủ đủ giấc cũng có thể hữu ích. Thuốc kháng axit không kê đơn có thể giúp giảm đau nhanh chóng bằng cách trung hòa axit dạ dày, trong khi thuốc chẹn H2 và thuốc ức chế bơm proton (PPI) làm giảm sản xuất axit và được kê đơn cho những trường hợp nặng hơn. Ngoài ra, bỏ hút thuốc và giảm cân có thể làm giảm đáng kể các triệu chứng.
Đối với các tình trạng bệnh dai dẳng hoặc nghiêm trọng, điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ để loại trừ các vấn đề cơ bản và được điều trị phù hợp.
Sự tiết axit dạ dày bị ảnh hưởng bởi sự tương tác phức tạp của các lựa chọn chế độ ăn uống, các yếu tố lối sống, thuốc men, tình trạng y tế và những thay đổi sinh lý. Hiểu được những nguyên nhân này có thể giúp phát triển các chiến lược quản lý và ngăn ngừa axit dạ dày dư thừa, từ đó cải thiện sức khỏe tiêu hóa và sức khỏe tổng thể. Áp dụng chế độ ăn uống cân bằng, kiểm soát căng thẳng, tránh các chất kích thích đã biết và tìm kiếm lời khuyên y tế về các tình trạng cơ bản là những bước quan trọng để duy trì mức axit dạ dày khỏe mạnh.
Nguồn tham khảo: msdmanuals.com, .healthline.com. verywellhealth.com
Bài viết của: Đặng Phước Bảo