Tổng hợp những căn bệnh phổ biến do thiếu máu

Thiếu máu là tình trạng thiếu hồng cầu hoặc hemoglobin trong máu. Hemoglobin là một loại protein trong hồng cầu giúp vận chuyển oxy đến các mô trong cơ thể. Khi cơ thể không có đủ oxy, bạn có thể bị mệt mỏi, yếu ớt và khó thở. Bài viết này sẽ tổng hợp những căn bệnh phổ biến do thiếu máu để bạn biết và phòng ngừa.

1. Thiếu máu là tình trạng gì?

Hemoglobin là một loại protein giàu sắt, có trong tế bào hồng cầu, giúp máu có màu đỏ và có khả năng vận chuyển oxy từ phổi đến các bộ phận khác của cơ thể. Khi số lượng tế bào hồng cầu khỏe mạnh giảm, hemoglobin trong máu cũng giảm theo, dẫn đến lượng oxy vận chuyển khắp cơ thể bị hạn chế.

Thiếu máu xảy ra khi cơ thể không đủ tế bào hồng cầu khỏe mạnh để đưa oxy đến các mô. Có ba loại tế bào máu chính: tiểu cầu, hồng cầu và bạch cầu. Tế bào hồng cầu, chủ yếu được sản xuất trong tủy xương, gồm bốn chuỗi protein. Ở nam giới, số lượng hồng cầu bình thường là 4,0 đến 5,9 x 1012/L và ở nữ giới là 3,8 đến 5,2 x 1012/L.

Cơ thể cần các chất dinh dưỡng như folate, sắt, vitamin B12 để sản xuất hemoglobin và tế bào hồng cầu. Những chất này có thể được cung cấp qua chế độ ăn uống hàng ngày.

2. Chứng thiếu máu tán huyết

Thiếu máu tán huyết xuất hiện khi các tế bào hồng cầu bị phá hủy, thay vì thiếu hụt tế bào hồng cầu. Có hai loại chính: thiếu máu tán huyết di truyền và thiếu máu tán huyết mắc phải.

Thiếu máu tán huyết di truyền

Thiếu máu tán huyết di truyền (nội tại) là 1 trong những bệnh phổ biến do thiếu máu do sự hoạt động không bình thường của một hoặc nhiều gen liên quan đến quá trình sản xuất hồng cầu, dẫn đến tế bào hồng cầu bị phá hủy sớm hơn bình thường. Các loại bao gồm:

• Thiếu glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD)
• Rối loạn màng hồng cầu như di truyền elliptocytosis, bệnh pyropoikilocytosis, di truyền tăng tế bào hồng cầu, di truyền tế bào miệng, di truyền xerocytosis
• Thiếu hụt pyruvate kinase (PKD)
• Bệnh hồng cầu hình liềm và Thalassemia

Thiếu máu tán huyết mắc phải

Thiếu máu tán huyết mắc phải do các yếu tố ngoại lai gây ra, như rối loạn tự miễn dịch, bỏng hoặc thuốc. Trong trường hợp này, tủy xương vẫn tạo ra tế bào hồng cầu khỏe mạnh, nhưng chúng bị phá hủy trong máu hoặc bị lá lách giữ lại sớm. Các loại bao gồm:

• Thiếu máu tán huyết alloimmune
• Thiếu máu tán huyết tự miễn (AIHA)
• Thiếu máu tán huyết do thuốc
• Thiếu máu tán huyết miễn dịch
• Các bệnh truyền nhiễm như babesiosis và sốt rét

Thiếu máu tán huyết cơ học

Các triệu chứng thiếu máu tán huyết có thể bao gồm:

• Nước tiểu sẫm màu
• Tim đập nhanh
• Sốt
• Vàng da hoặc mắt
• Da nhợt nhạt
• Suy nhược

Chẩn đoán thường dựa trên khám sức khỏe và xét nghiệm máu, nhưng bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm tủy xương, di truyền học và nước tiểu. Thiếu máu tán huyết nhẹ có thể không cần điều trị, nhưng các trường hợp nghiêm trọng hơn cần quản lý hoặc điều trị. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Truyền hồng cầu trong trường hợp thiếu máu trầm trọng hoặc khi các phương pháp khác không hiệu quả
• Liệu pháp steroid để giảm sự tấn công của hệ thống miễn dịch vào các tế bào hồng cầu

Ở trẻ em bị thiếu máu tán huyết nặng, có thể cần:

• Thay máu để thay thế máu bị hỏng bằng máu tươi
• Phẫu thuật cắt bỏ lá lách nếu cơ thể trẻ không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác

Bạn nên gặp bác sĩ để xác định chính xác tình trạng bệnh và có phương án điều trị phù hợp.

3. Thiếu máu do thiếu sắt

Tủy xương cần sắt để sản xuất huyết sắc tố. Nếu cơ thể không dự trữ đủ sắt, bạn có thể bị thiếu máu do thiếu sắt, mặc dù có thể thiếu sắt mà không bị thiếu máu. Những nguyên nhân gây thiếu sắt bao gồm:

• Chế độ ăn thiếu sắt, đặc biệt ở trẻ sơ sinh, trẻ em, thanh thiếu niên, người ăn chay trường và người ăn chay.
• Một số đồ uống chứa caffein.
• Một số loại thuốc.
• Thức ăn chính.
• Chảy máu chậm mãn tính, thường từ đường tiêu hóa.
• Các tình trạng tiêu hóa như bệnh Crohn.
• Hiến máu thường xuyên.
• Phẫu thuật cắt bỏ một phần dạ dày hoặc ruột non.
• Chu kỳ kinh nguyệt.
• Mang thai và cho con bú.

Thiếu máu do thiếu sắt là là 1 trong những bệnh phổ biến do thiếu máu có thể được điều trị bằng phẫu thuật tìm và cầm máu trong trường hợp chảy máu trong. Bổ sung sắt và thay đổi chế độ ăn uống cũng là những phương pháp điều trị phổ biến. Các triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt bao gồm:

• Không dung nạp lạnh.
• Khó thở khi tập thể dục.
• Mệt mỏi.
• Hiệu suất tinh thần kém.

Các ảnh hưởng thần kinh của thiếu máu do thiếu sắt gồm:

• Rối loạn chức năng nhận thức.
• Hội chứng rung chân, đặc biệt phổ biến trong thời kỳ mang thai.

Các triệu chứng hiếm gặp hơn bao gồm:

• Chứng khó nuốt.
• Viêm lưỡi.

Điều trị thiếu máu do thiếu sắt bao gồm bổ sung sắt, truyền sắt IV và điều trị nguyên nhân gây thiếu sắt.

4. Thiếu máu do thiếu vitamin – Thiếu máu ác tính

Cơ thể cần vitamin B12 để sản xuất các tế bào máu khỏe mạnh, bao gồm tiểu cầu, hồng cầu và bạch cầu. Tuy nhiên, cơ thể không tự sản xuất được vitamin B12, nên cần bổ sung qua thực phẩm hoặc thực phẩm chức năng. Thiếu máu ác tính là một vấn đề tự miễn dịch làm cản trở khả năng hấp thụ vitamin B12, dẫn đến số lượng hồng cầu thấp.

Điều trị thiếu máu ác tính thường bao gồm tiêm bắp vitamin B12 để khôi phục mức vitamin B12 trong cơ thể. Nếu vi khuẩn đường ruột cản trở việc hấp thụ vitamin B12, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng sinh. Thiếu vitamin B12 cũng có thể được điều chỉnh bằng chế độ ăn giàu vitamin B12 như trứng, thịt gà nạc, thịt đỏ nạc, cá hồi và các loại cá khác, nghêu và động vật có vỏ khác, các sản phẩm từ sữa và các sản phẩm thay thế như sữa thực vật bổ sung vi chất và ngũ cốc tăng cường vi chất.

Triệu chứng của thiếu máu ác tính

Các triệu chứng của thiếu máu ác tính có thể khác nhau tùy theo thời gian thiếu vitamin B12 trong cơ thể. Một người có thể bị thiếu máu ác tính mà không có triệu chứng gì trong thời gian dài. Cơ thể có thể mất từ ba đến năm năm để sử dụng hết lượng vitamin B12 dự trữ, và sau đó có thể vài năm nữa trước khi các triệu chứng xuất hiện. Các triệu chứng ban đầu nhẹ và dễ nhầm lẫn với các vấn đề khác như:

• Chảy máu nướu răng
• Rối loạn tiêu hóa
• Khó thở
• Ợ nóng
• Choáng váng
• Ăn mất ngon
• Vàng da nhẹ
• Sưng, lưỡi đỏ

Nồng độ vitamin B12 thấp trong thời gian dài có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh với các triệu chứng như:

• Lú lẫn
• Trầm cảm, ảo giác
• Cáu gắt
• Mất thăng bằng
• Tê và ngứa tay chân
• Thoái hóa dây thần kinh
• Khó tập trung
• Mất trí nhớ ngắn hạn

Điều trị thiếu máu ác tính chủ yếu là bổ sung vitamin B12 qua tiêm bắp hoặc đường uống với liều cao, tùy theo nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

5. Thiếu máu không tái tạo

Bệnh phổ biến do thiếu máu này còn gọi là thiếu máu bất sản, xảy ra khi cơ thể không có đủ tế bào gốc hoặc không có tế bào gốc để tạo ra các tế bào máu. Loại thiếu máu này có thể do di truyền, nhưng cũng có thể mắc phải do các yếu tố như hóa trị, nhiễm trùng, thuốc hoặc xạ trị làm tổn thương tủy xương. Đôi khi, không có nguyên nhân rõ ràng cho chứng thiếu máu bất sản.

Triệu chứng của thiếu máu bất sản bao gồm:

• Đau ngực
• Chóng mặt
• Nhịp tim không đều
• Nhức đầu
• Da nhợt nhạt
• Hụt hơi
• Mệt mỏi

Tủy xương có hai loại:

• Tủy đỏ: Chịu trách nhiệm sản xuất hồng cầu. Các tế bào gốc trong tủy đỏ tạo ra tiểu cầu, hồng cầu và bạch cầu, hình thành máu toàn phần.
• Tủy vàng: Chứa chất béo và dần thay thế tủy đỏ khi bạn già đi. Tủy vàng lưu trữ chất béo và có các tế bào gốc trung mô giúp sản xuất năng lượng, phát triển xương, sụn, tế bào mỡ và cơ bắp.

Trẻ em dưới bảy tuổi có tất cả tủy xương là màu đỏ, nhưng khi trưởng thành, tủy đỏ dần được thay thế bằng tủy vàng.

6. Bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm

Bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm là 1 trong những bệnh phổ biến do thiếu máu thuộc nhóm rối loạn di truyền gọi là bệnh hồng cầu hình liềm. Rối loạn này do đột biến di truyền, khi DNA bị thay đổi hoặc hư hỏng được thừa hưởng từ cha hoặc mẹ, hoặc cả hai. Bệnh này khiến một số tế bào hồng cầu có hình lưỡi liềm, thay vì hình tròn và linh hoạt như bình thường. Các tế bào hình lưỡi liềm cứng và dính, gây cản trở hoặc chặn lưu thông máu.

Các triệu chứng của bệnh thường xuất hiện từ khoảng sáu tháng tuổi, tùy theo từng người và có thể thay đổi theo thời gian. Các triệu chứng bao gồm:

• Thiếu máu
• Đau mãn tính
• Chậm lớn
• Nhiễm trùng
• Các cơn đau dữ dội
• Sưng tay và chân
• Các vấn đề về thị lực

7. Thalassemia

Thalassemia là một dạng thiếu máu di truyền khác, gây ra do cơ thể sản xuất một dạng huyết sắc tố bất thường. Huyết sắc tố có hai loại chuỗi, dẫn đến hai loại Thalassemia:

• Thiếu alpha hemoglobin gây ra bệnh alpha thalassemia.
• Thiếu beta hemoglobin gây ra bệnh beta thalassemia.

Các triệu chứng của Thalassemia bao gồm:

• Đầy bụng
• Nước tiểu đậm
• Biến dạng xương
• Mệt mỏi
• Da nhợt nhạt hoặc hơi vàng
• Tăng trưởng chậm
• Suy nhược

Thalassemia thể nhẹ có thể không cần điều trị.

8. Điều gì gây ra bệnh thiếu máu?

Có nhiều nguyên nhân tiềm ẩn gây thiếu máu. Một số nguyên nhân phổ biến nhất bao gồm:

• Giảm sản xuất tủy xương: Có thể do hội chứng myelodysplastic (MDS), một nhóm rối loạn di truyền phổ biến hơn ở người lớn tuổi.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Bao gồm thiếu folate và vitamin B12.
• Bệnh nhiễm trùng và thuốc men: Một số bệnh nhiễm trùng và thuốc men, cũng như bức xạ điều trị ung thư, có thể ảnh hưởng đến sản xuất hồng cầu.
• Phá hủy tế bào hồng cầu: Do các vấn đề tự miễn dịch, nhiễm trùng, các dị thường di truyền hoặc bệnh di truyền.
• Mất máu: Do loét chảy máu, khối u ung thư, viêm túi thừa, xuất huyết tiêu hóa, polyp đường tiêu hóa, trĩ, phẫu thuật lớn và những bệnh khác.
• Phẫu thuật: Như phẫu thuật thay thế van động mạch chủ tim.

9. Điều trị thiếu máu

Các phương pháp điều trị thiếu máu phụ thuộc vào từng loại và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các cách điều trị bao gồm:

• Thuốc kháng sinh và thuốc kháng virus
• Truyền máu
• Thuốc kích thích tủy xương và thuốc ức chế miễn dịch
• Thay đổi lối sống lành mạnh hơn
• Điều trị hồng cầu lưỡi liềm:
• Truyền máu
• Lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà:
• Tránh nhiệt độ quá cao
• Tránh hút thuốc
• Uống nhiều nước
• Xây dựng thực đơn dinh dưỡng
• Tập thể dục thường xuyên mà không làm quá sức
• Uống bổ sung axit folic hàng ngày

Một số dạng thiếu máu là do di truyền và một số khác có thể phòng ngừa được. Phát hiện bệnh sớm là chìa khóa để điều trị thiếu máu hiệu quả.

Nguồn: Driphydration.com