Hippocampus: Trung tâm ghi nhớ và học hỏi của bộ não

Hippocampus là vùng não giúp chúng ta nhớ thông tin, học hỏi và định hướng trong cuộc sống hàng ngày. Khi hippocampus hoạt động tốt, trí nhớ nhạy bén hơn. Ngược lại, stress, thiếu ngủ hay tuổi tác có thể ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ và học tập của não. Theo dõi bài viết để hiểu rõ hơn hippocampus trong não là gì?

Hippocampus là gì?

Nhiều người không biết Hippocampus trong não là gì? Thực chất, Hippocampus, hay còn gọi là hồi hải mã, là một cấu trúc quan trọng nằm sâu trong thùy thái dương của não bộ, thuộc hệ thần kinh trung ương. Hình dáng của nó cong giống như một con cá ngựa (tên gọi Hippocampus xuất phát từ tiếng Hy Lạp, nghĩa là “quái vật biển” hoặc “cá ngựa”). Cấu trúc này đóng vai trò chủ chốt trong việc hình thành ký ức dài hạn, định hướng không gian và khả năng học tập.

Theo nghiên cứu của O’Keefe và Dostrovsky (1971, Đại học London, Anh), hippocampus chứa các “place cells” – các tế bào thần kinh đặc biệt giúp định vị và nhận biết môi trường xung quanh. Các nghiên cứu tiếp theo của Eichenbaum (2000, Đại học Boston, Mỹ) cũng chỉ ra rằng, nó không chỉ quản lý trí nhớ không gian mà còn tham gia vào việc kết nối các sự kiện theo chuỗi thời gian, giúp hình thành ký ức liên kết.

Hippocampus rất nhạy cảm với các yếu tố gây stress và thiếu ngủ. Một nghiên cứu của Sapolsky (1996, Đại học Stanford, Mỹ) cho thấy, căng thẳng kéo dài làm giảm thể tích tế bào này, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ghi nhớ và học tập. Ngược lại, các hoạt động kích thích trí não như học tập, vận động thể chất và tương tác xã hội có thể giúp tăng sinh neuron mới trong hippocampus, quá trình này được gọi là neurogenesis.

Các yếu tố ảnh hưởng đến hippocampus

Hippocampus là trung tâm ghi nhớ và học tập của não bộ, nhưng chức năng của nó có thể bị tác động bởi nhiều yếu tố từ lối sống, môi trường đến sinh học, cụ thể:

• Tuổi tác: Khi lớn tuổi, hippocampus có xu hướng teo nhỏ, dẫn đến giảm khả năng ghi nhớ và học tập. Nghiên cứu của Dr. Alan Peters (1991, Đại học Maryland, Mỹ) cho thấy, thể tích hippocampus giảm dần theo tuổi, đặc biệt ở người trên 60 tuổi.
• Căng thẳng và stress: Cortisol – hormone stress – nếu tăng quá mức có thể làm suy giảm tế bào thần kinh ở hippocampus, ảnh hưởng xấu đến trí nhớ và cảm xúc. Nghiên cứu của Sapolsky (1996, Đại học Stanford, Mỹ) chứng minh rằng stress kéo dài làm giảm số lượng neuron mới trong hippocampus.
• Chế độ ăn uống: Thực phẩm giàu chất chống oxy hóa, omega-3 và vitamin B có thể bảo vệ và tăng cường chức năng hippocampus, trong khi đường và chất béo bão hòa có thể làm suy giảm khả năng nhận thức. 
• Giấc ngủ: Thiếu ngủ hoặc giấc ngủ kém chất lượng làm giảm quá trình củng cố trí nhớ, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của hippocampus. 
• Hoạt động thể chất và trí não: Tập thể dục đều đặn và các hoạt động kích thích trí não như học ngoại ngữ, chơi nhạc cụ giúp tăng sinh tế bào thần kinh mới trong hippocampus. 

Cách bảo vệ và cải thiện chức năng hippocampus

Bảo vệ và nâng cao chức năng của Hippocampus không chỉ giúp trí nhớ tốt hơn mà còn duy trì sức khỏe tinh thần lâu dài. Có nhiều phương pháp tự nhiên để tăng cường hoạt động của hippocampus, bao gồm chế độ dinh dưỡng, vận động trí não, tập thể chất, quản lý stress và giấc ngủ.

Thực phẩm và dưỡng chất hỗ trợ hippocampus

Chức năng của hippocampus phụ thuộc nhiều vào dinh dưỡng. Các dưỡng chất quan trọng giúp bảo vệ tế bào thần kinh, tăng cường trí nhớ và ngăn ngừa suy giảm nhận thức gồm:

• Omega-3: Có nhiều trong cá hồi, cá thu, hạt chia. Omega-3 giúp hình thành màng tế bào thần kinh và cải thiện truyền dẫn tín hiệu trong hippocampus.
• Chất chống oxy hóa: Các loại quả mọng, trà xanh, cacao và rau xanh giàu flavonoid và polyphenol giúp chống gốc tự do, bảo vệ hippocampus khỏi tổn thương oxy hóa.
• Vitamin nhóm B: B6, B12 và folate hỗ trợ tổng hợp chất dẫn truyền thần kinh, cải thiện trí nhớ và khả năng học tập.
• Vitamin E: Bảo vệ màng tế bào thần kinh, giảm nguy cơ suy giảm chức năng hippocampus theo tuổi tác.
• Khoáng chất: Magie, kẽm và sắt tham gia vào truyền tín hiệu thần kinh, giúp hippocampus hoạt động trơn tru và duy trì trí nhớ.

Hoạt động trí não và thể chất

 Hippocampus còn được duy trì nhờ các hoạt động trí não và thể chất:

• Hoạt động trí não: Học ngoại ngữ, chơi nhạc cụ, giải câu đố hay các trò chơi tư duy giúp hippocampus linh hoạt và hình thành ký ức mới.
• Tập thể dục đều đặn: Chạy bộ, bơi lội, yoga hay đi bộ nhanh giúp tuần hoàn máu lên não, kích thích sinh tế bào thần kinh mới, giảm nguy cơ suy giảm trí nhớ theo tuổi tác.
• Kết hợp trí não và thể chất: Khiêu vũ, thể thao phối hợp hay các trò chơi chiến thuật vừa vận động vừa tư duy giúp cải thiện khả năng định hướng không gian

Duy trì các hoạt động này đều đặn giúp hippocampus luôn khỏe mạnh, tăng cường trí nhớ và khả năng học hỏi, đồng thời phòng ngừa rối loạn nhận thức theo thời gian.

Quản lý căng thẳng và giấc ngủ hợp lý

Hippocampus rất nhạy cảm với stress và giấc ngủ kém chất lượng. Do đó, quản lý căng thẳng hiệu quả và duy trì giấc ngủ đầy đủ giúp bảo vệ tế bào thần kinh, củng cố trí nhớ và cải thiện khả năng học tập:

• Quản lý căng thẳng: Stress kéo dài làm tăng cortisol – hormone gây tổn thương tế bào hippocampus. Thực hành thiền, yoga, hít thở sâu hoặc tham gia các hoạt động thư giãn giúp giảm hormone này và duy trì sức khỏe tinh thần.
• Giấc ngủ chất lượng: Hippocampus cần giấc ngủ đủ và sâu để củng cố ký ức và xử lý thông tin. Thiếu ngủ hoặc giấc ngủ rối loạn có thể làm suy giảm trí nhớ và giảm khả năng học tập. Nên duy trì thói quen ngủ đều đặn, tạo môi trường yên tĩnh và hạn chế thiết bị điện tử trước khi ngủ.
• Kết hợp thư giãn và giấc ngủ: Kết hợp các phương pháp giảm stress với thói quen ngủ khoa học giúp tối ưu hóa chức năng của tế bào này, tăng cường trí nhớ dài hạn và cải thiện khả năng tập trung.

Hippocampus là trung tâm quan trọng của não bộ, đóng vai trò thiết yếu trong ghi nhớ, học tập và điều chỉnh cảm xúc. Duy trì sức khỏe và chức năng của bộ phận này chính là chìa khóa để nâng cao trí nhớ, khả năng học tập và cân bằng cảm xúc. 

Tài liệu tham khảo: 

• https://my.clevelandclinic.org/health/body/hippocampus 
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3548359/ 
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29073641/