Lạm dụng chất kích thích là gì và vì sao con người có hành vi này?

Lạm dụng chất kích thích là một vấn đề đáng báo động trong xã hội hiện đại. Không chỉ gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người sử dụng, nó còn ảnh hưởng đến gia đình và cộng đồng. Vậy chất kích thích là những chất gì, tại sao con người lại rơi vào vòng xoáy lạm dụng chúng và làm thế nào để thoát khỏi tình trạng này?

1. Chất kích thích là những chất gì? Lạm dụng chất kích thích là gì?

Chất kích thích được hiểu là những chất có thể tác động lên hệ thần kinh trung ương, gây ra các thay đổi về tâm trạng, nhận thức và hành vi. Chúng bao gồm: 

• Các loại ma túy bất hợp pháp (heroin, cocaine, cần sa và các dạng cần sa tổng hợp, methamphetamine…)
• Chất gây ảo giác (như LSD, phencyclidine, psilocybin, MDMA)
• Chất hít (hydrocacbon dễ bay hơi như sơn mỏng, một số loại keo)
• Opioid (như fentanyl, morphin, oxycodon)
• Thuốc an thần, thuốc ngủ và thuốc chống lo âu (như lorazepam, secobarbital)
• Thuốc kê đơn (thuốc giảm đau opioid, thuốc an thần…)
• Rượu, bia, thuốc lá
• Các chất kích thích khác như caffeine, nicotine.

Rượu, thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn, chất hít và dung môi, thậm chí cả cà phê và thuốc lá đều có thể bị lạm dụng và gây hại cho sức khỏe. Nhiều trẻ em bị dẫn vào con đường lạm dụng chất kích thích bắt đầu từ các chất hít, vì chúng có sẵn trong nhiều sản phẩm gia dụng thông thường.

Rối loạn liên quan đến sử dụng chất kích thích xảy ra khi các chất này tác động trực tiếp vào hệ thống tưởng thưởng của não bộ, tạo ra cảm giác thích thú và sung sướng. Cảm giác này có thể khác nhau tùy thuộc vào loại chất được sử dụng.

2. Vì sao con người có hành vi này?

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hành vi lạm dụng chất kích thích, bao gồm:

• Mệt mỏi, kiệt sức: Áp lực công việc, cuộc sống, học tập khiến nhiều người tìm đến chất kích thích để giải tỏa căng thẳng, tăng cường năng lượng và cải thiện hiệu suất.
• Căng thẳng, stress: Các vấn đề trong cuộc sống, mất mát, thất bại, xung đột… có thể khiến con người tìm đến chất kích thích để đối phó với những cảm xúc tiêu cực.
• Mất ngủ: Khó ngủ, ngủ không ngon giấc khiến nhiều người sử dụng thuốc an thần hoặc các chất kích thích khác để cải thiện giấc ngủ, dẫn đến lạm dụng.
• Yếu tố tâm lý: Trầm cảm, lo âu, rối loạn nhân cách… cũng là những yếu tố nguy cơ dẫn đến lạm dụng chất kích thích.
• Áp lực đồng trang lứa: Sự rủ rê, lôi kéo của bạn bè, đồng nghiệp cũng có thể khiến một người bắt đầu sử dụng và lạm dụng chất kích thích.
• Yếu tố di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền cũng có thể đóng vai trò trong việc hình thành hành vi nghiện.

Việc sử dụng hay ngừng dùng chất kích thích có thể gây ra những biến đổi đáng kể về tâm lý, hành vi và sinh lý, thường được gọi là tình trạng say và cai nghiện. Lạm dụng chất kích thích trong thời gian dài còn có thể dẫn đến các rối loạn tâm thần nghiêm trọng như trầm cảm, rối loạn tâm thần, lo âu hoặc rối loạn nhận thức thần kinh.

Các dấu hiệu cảnh báo của rối loạn sử dụng chất bao gồm:

• Tăng khả năng dung nạp: Bạn cần sử dụng một lượng chất ngày càng lớn hơn để đạt được hiệu quả như trước đây.
• Mất kiểm soát: Bạn không thể kiểm soát được việc sử dụng chất, dù đã cố gắng nhiều lần.
• Sử dụng thường xuyên: Bạn cảm thấy cần phải sử dụng chất hàng ngày.
• Tốn nhiều thời gian: Bạn dành quá nhiều thời gian để tìm kiếm, sử dụng và phục hồi sau khi sử dụng chất.
• Sử dụng trong môi trường không an toàn: Bạn sử dụng chất trong những tình huống hoặc địa điểm nguy hiểm.
• Ảnh hưởng đến công việc và học tập: Bạn bỏ bê công việc, học tập hoặc hiệu suất giảm sút do sử dụng chất.
• Xa lánh các hoạt động xã hội: Bạn từ chối tham gia các hoạt động xã hội hoặc giải trí để dành thời gian cho việc sử dụng chất.
• Tiếp tục sử dụng dù có hậu quả tiêu cực: Bạn tiếp tục sử dụng chất mặc dù biết rõ những hậu quả tiêu cực mà nó mang lại cho sức khỏe, các mối quan hệ và cuộc sống của bạn.
• Xuất hiện triệu chứng cai nghiện: Bạn gặp phải các triệu chứng khó chịu như lo lắng, run rẩy, buồn nôn khi ngừng sử dụng chất.
• Thay đổi về thể chất và tinh thần: Bạn gặp các vấn đề về giấc ngủ, thay đổi khẩu vị, kém vệ sinh cá nhân, hoặc có những thay đổi bất thường về tâm trạng và hành vi.
• Che giấu: Bạn cố gắng che giấu việc sử dụng chất khỏi người khác hoặc nói dối về mức độ sử dụng của mình.

Nếu bạn nhận thấy mình có một số dấu hiệu trên, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia y tế hoặc các tổ chức hỗ trợ cai nghiện. Đừng để lạm dụng chất gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của bạn.

3. Làm sao để thoát khỏi tình trạng lạm dụng chất kích thích?

Thoát khỏi vòng xoáy lạm dụng chất kích thích không phải là điều dễ dàng, đòi hỏi sự kiên trì, nỗ lực không ngừng từ người bệnh, cùng với sự đồng hành và hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và đội ngũ chuyên gia y tế.

Một số phương pháp hỗ trợ cai nghiện hiệu quả bao gồm:

• Tư vấn tâm lý: Giúp người bệnh thấu hiểu nguyên nhân và hậu quả của việc lạm dụng chất, đồng thời trang bị cho họ những kỹ năng đối phó với căng thẳng và áp lực cuộc sống một cách lành mạnh.
• Điều trị nội trú hoặc ngoại trú: Cung cấp một môi trường an toàn, hỗ trợ tích cực và các liệu pháp tâm lý, hành vi chuyên sâu, giúp người bệnh cai nghiện và từng bước phục hồi.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc có thể giúp giảm nhẹ các triệu chứng khó chịu trong quá trình cai nghiện và ngăn ngừa nguy cơ tái nghiện.
• Tham gia các nhóm hỗ trợ: Nhóm hỗ trợ là nơi những người có cùng hoàn cảnh chia sẻ kinh nghiệm, động viên và giúp đỡ lẫn nhau trên hành trình cai nghiện và phục hồi.

Lạm dụng chất kích thích là một vấn đề phức tạp với nhiều nguyên nhân và hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ kịp thời và đúng cách, người bệnh hoàn toàn có thể vượt qua và lấy lại cuộc sống khỏe mạnh, hạnh phúc.

Ngày nay, để tăng cường sức khỏe 1 cách hiệu quả và toàn diện, bạn có thể tham khảo phác đồ Truyền cải thiện sức khỏe toàn diện All – Inclusive. Đây là một liệu pháp IV cung cấp cho cơ thể hỗn hợp vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa và các chất dinh dưỡng khác, giúp cải thiện sức khỏe tổng thể, tăng cường hệ miễn dịch, tăng cường năng lượng và giảm tác hại của các gốc tự do.

Tài liệu tham khảo: Msdmanuals.com, Apa.org, Verywellmind.com