Beta-glucan có tác dụng gì với hệ miễn dịch?

Beta-glucan được xem là một trong những hoạt chất tự nhiên hỗ trợ tăng cường miễn dịch mạnh mẽ. Nhờ khả năng kích hoạt các tế bào bảo vệ, giảm viêm và cải thiện sức đề kháng, beta-glucan ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong chăm sóc sức khỏe. Đây là lựa chọn lý tưởng cho người muốn nâng cao hệ miễn dịch an toàn và bền vững.

Beta-glucan là gì?

Beta-glucan là một loại polysaccharide – tức đường phức – tự nhiên, được tạo thành từ các đơn vị D-glucose nối với nhau qua liên kết beta-glycosid, thường gặp ở các vị trí 1,3; 1,4 và 1,6. Thực chất, beta-glucan không phải là một hợp chất đơn lẻ mà là nhóm các hợp chất có cấu trúc khác nhau tùy theo nguồn gốc, ví dụ như ngũ cốc, nấm hay men, và mỗi dạng lại có đặc tính sinh học riêng.

Trong y học, các dạng beta-glucan được nghiên cứu nhiều nhất là β-1,3 và β-1,6, vì chúng có tác dụng kích thích hệ miễn dịch mạnh mẽ hơn so với beta-glucan chỉ gồm các liên kết β-1,4. Cấu trúc và nguồn gốc của beta-glucan quyết định tác dụng sinh học cụ thể của nó:

• Beta-glucan từ nấm men (Yeast beta-glucan): Thường là (1→3), (1→6)-D-glucan, nổi bật với hoạt tính miễn dịch mạnh nhất.
• Beta-glucan từ ngũ cốc (Cereal beta-glucan): Chủ yếu là (1→3), (1→4)-D-glucan, có nhiều trong yến mạch và lúa mạch, nổi bật với khả năng giảm cholesterol và hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
• Beta-glucan từ nấm dược liệu (Mushroom beta-glucan): Có cấu trúc đa dạng, điển hình từ các loại nấm như Linh Chi (Reishi), Shiitake, Maitake, chứa chủ yếu (1→3), (1→6)-D-glucan, với tác dụng tăng cường miễn dịch rõ rệt.

Beta-glucan không tan hoàn toàn trong nước và mang nhiều đặc tính của chất xơ. Chúng có thể được hệ vi sinh đường ruột tiêu hóa, hoạt động như prebiotic, đồng thời tương tác với các tế bào miễn dịch, góp phần nâng cao sức khỏe tổng thể. 

Beta-glucan có tác dụng gì với hệ miễn dịch?

Beta-glucan được xem là một chất điều biến miễn dịch tự nhiên, có khả năng kích hoạt và điều hòa hoạt động của nhiều tế bào miễn dịch quan trọng.

Kích hoạt đại thực bào (Macrophages)

Beta-glucan gắn vào các thụ thể trên bề mặt đại thực bào như Dectin-1 và CR3. Đại thực bào đóng vai trò là “lực lượng dọn dẹp” của hệ miễn dịch, thực hiện chức năng nuốt chửng các mầm bệnh như vi khuẩn, virus, nấm và các tế bào bị tổn thương.

Nghiên cứu công bố trên International Journal of General Medicine (2018) cho thấy việc bổ sung Beta-glucan từ nấm men (Yeast beta 1,3/1,6-D-glucan) làm tăng đáng kể hoạt động thực bào của đại thực bào. Các nghiên cứu in vitro cho thấy tốc độ thực bào có thể tăng lên đến 7 lần so với nhóm đối chứng. 

Một thử nghiệm lâm sàng của Větvička et al. trên người khỏe mạnh cũng cho thấy, sau 4 tuần bổ sung 250mg Beta-glucan mỗi ngày, chức năng đại thực bào cải thiện rõ rệt, đặc biệt khả năng tiêu diệt tế bào lạ.

Tăng cường tế bào sát thủ tự nhiên (Natural Killer – NK Cells)

Tế bào NK có khả năng tiêu diệt trực tiếp các tế bào nhiễm virus hoặc tế bào ung thư mà không cần sự “hướng dẫn” từ các tế bào khác. Beta-glucan giúp tăng cả số lượng và hoạt tính gây độc tế bào của NK, nâng cao khả năng miễn dịch chủ động của cơ thể. Điều này đồng nghĩa với việc cơ thể có thể phản ứng nhanh hơn trước các tác nhân gây bệnh và duy trì khả năng phòng vệ ngay cả khi chịu stress hay suy giảm miễn dịch tạm thời.

Trong thử nghiệm lâm sàng tại NIH năm 2017, nhóm bổ sung 350mg Beta-glucan mỗi ngày trong 8 tuần ghi nhận tăng 13% hoạt tính tế bào NK so với nhóm giả dược, cho thấy Beta-glucan giúp duy trì khả năng miễn dịch ngay cả khi cơ thể chịu stress nhẹ.

Giảm triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp trên (URTIs)

Beta-glucan không chỉ kích hoạt các tế bào miễn dịch chủ chốt mà còn điều hòa phản ứng viêm. Khi hệ miễn dịch hoạt động quá mức, gây viêm mạn tính, beta-glucan giúp giảm quá trình viêm, cân bằng nồng độ cytokine và bảo vệ mô khỏi tổn thương. Ngoài ra, beta-glucan còn hỗ trợ sức khỏe đường ruột nhờ vai trò prebiotic, nuôi dưỡng vi sinh vật có lợi và gián tiếp tăng cường miễn dịch toàn thân.

Hỗ trợ phòng ngừa và điều trị ung thư

Beta-glucan từ nấm dược liệu còn có khả năng kích thích các phản ứng miễn dịch chống lại tế bào khối u. Chúng tăng cường hoạt động của tế bào T gây độc và NK, giúp cơ thể nhận diện và phản ứng với tế bào bất thường hiệu quả hơn. Đây là lý do beta-glucan thường được dùng như liệu pháp bổ trợ trong một số chương trình hỗ trợ điều trị ung thư, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và nâng cao khả năng miễn dịch.

Beta-glucan hoạt động thế nào trong cơ thể?

Beta-glucan là một loại polysaccharide hòa tan tự nhiên có nhiều trong nấm, yến mạch, lúa mạch và một số vi sinh vật. Khi được đưa vào cơ thể, beta-glucan không chỉ đơn thuần là một dưỡng chất mà còn đóng vai trò như một chất điều hòa miễn dịch, giúp cơ thể tăng khả năng phòng vệ trước các tác nhân gây bệnh.

Kích hoạt hệ miễn dịch bẩm sinh

Beta-glucan được cơ thể nhận diện như một tín hiệu “nguy hiểm” từ thực vật hoặc vi sinh vật. Khi đi vào máu, các đại thực bào, bạch cầu trung tính và tế bào NK (Natural Killer) sẽ gắn kết với beta-glucan thông qua các thụ thể đặc hiệu như Dectin-1. Sự gắn kết này sẽ kích hoạt các tế bào miễn dịch sản xuất cytokine và các yếu tố kháng khuẩn, từ đó tăng cường khả năng tiêu diệt vi khuẩn, virus và tế bào lạ.

Tăng cường miễn dịch thích ứng

Không chỉ kích hoạt hệ miễn dịch bẩm sinh, beta-glucan còn gián tiếp tăng cường phản ứng miễn dịch thích ứng. Thông qua việc tác động lên đại thực bào và tế bào trình diện kháng nguyên, beta-glucan giúp hướng dẫn các tế bào T và B nhận diện chính xác tác nhân gây bệnh, tạo ra kháng thể hiệu quả và đáp ứng miễn dịch lâu dài.

Hỗ trợ cân bằng vi sinh đường ruột

Beta-glucan còn có tác dụng như prebiotic, thúc đẩy sự phát triển của lợi khuẩn trong đường ruột. Việc duy trì hệ vi sinh khỏe mạnh không chỉ giúp tiêu hóa tốt hơn mà còn gián tiếp hỗ trợ hệ miễn dịch, vì khoảng 70% tế bào miễn dịch nằm trong đường ruột.

Tóm lại, beta-glucan hoạt động trên nhiều “mặt trận” trong cơ thể: kích thích miễn dịch bẩm sinh, hỗ trợ miễn dịch thích ứng, cân bằng vi sinh đường ruột và giảm viêm, từ đó trở thành một hợp chất tự nhiên quý giá giúp cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh và duy trì sức khỏe toàn diện.

Thực phẩm giàu Beta-glucan là gì?

Beta-glucan là một loại chất xơ hòa tan tự nhiên, nổi bật với khả năng tăng cường miễn dịch và hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Dưới đây là các thực phẩm giàu beta-glucan cùng số liệu cụ thể về hàm lượng:

• Ngũ cốc nguyên hạt: Có khoảng 3–8g beta-glucan/ 100g bột yến mạch nguyên chất. Beta-glucan từ yến mạch giúp giảm cholesterol xấu LDL và ổn định đường huyết. Sử dụng lúa mạch thường xuyên có thể cải thiện chức năng miễn dịch và hỗ trợ tiêu hóa.
• Nấm ăn được: Nấm linh chi, nấm shiitake, nấm maitake…chứa 10–30% trọng lượng khô là beta-glucan. Beta-glucan từ nấm được chứng minh có khả năng kích hoạt tế bào miễn dịch và tăng cường đề kháng.
• Vi sinh vật và men: Chứa khoảng 10–15% beta-glucan trong khối lượng khô. Các chế phẩm bổ sung chiết xuất từ men bia thường được dùng để tăng cường miễn dịch tự nhiên.
• Một số loại đậu và hạt: Đậu xanh, đậu lăng: Chứa khoảng 0,5–1 g beta-glucan/100 g. Hạt lanh: Chứa khoảng 0,5–2 g/100 g. Dù lượng beta-glucan thấp hơn ngũ cốc và nấm, nhưng khi kết hợp đa dạng các nguồn này sẽ tối ưu hóa lượng beta-glucan nạp vào cơ thể.

Ngoài nguồn tự nhiên, beta-glucan được tinh chiết làm dạng thực phẩm bổ sung (tinh chất nấm men, bột nấm, viên uống…) để dễ dàng sử dụng với liều chuẩn hơn.

Liều lượng và cách dùng Beta-glucan được các chuyên gia khuyến cáo

Để đạt hiệu quả tối ưu, việc sử dụng Beta-glucan đúng liều lượng và hình thức là rất quan trọng. Cục quản lý thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan an toàn thực phẩm Châu Âu (EFSA) đều khuyến nghị:

• Đối với người lớn, liều 3–10 g mỗi ngày từ ngũ cốc nguyên hạt như yến mạch và lúa mạch được chứng minh có tác dụng giảm cholesterol LDL và ổn định đường huyết.
• Với trẻ em, liều thường thấp hơn, khoảng 1–3 g mỗi ngày, tùy theo độ tuổi và nhu cầu dinh dưỡng. 
• Các chế phẩm bổ sung từ nấm hoặc men bia thường có liều khoảng 250–500 mg mỗi ngày, đặc biệt khi sử dụng với mục đích tăng cường miễn dịch.

Về cách dùng, beta-glucan có thể bổ sung qua thực phẩm hoặc dạng bổ sung chiết xuất. Khi dùng qua thực phẩm, bạn có thể tăng cường bữa ăn với bột yến mạch, lúa mạch, nấm, đậu và hạt, ví dụ một bữa sáng với 50g bột yến mạch cung cấp khoảng 2–4 g beta-glucan, đủ cho nhu cầu một ngày của người lớn. Dạng bổ sung thường là viên nang, bột hoặc chiết xuất từ nấm, men, nên uống cùng nước, tốt nhất là vào buổi sáng hoặc trước bữa ăn để cơ thể hấp thu tối ưu.

Khi bổ sung Beta-glucan, bạn nên uống đủ nước vì đây là chất xơ hòa tan, đồng thời tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng nếu đang mang thai, cho con bú, có bệnh lý mãn tính hoặc đang dùng thuốc điều trị. Điều này giúp đảm bảo việc bổ sung beta-glucan an toàn, hiệu quả và phù hợp với từng cơ địa.

Lưu ý đặc biệt: 

• Beta-glucan không dùng cho người cấy ghép: Vì Beta-glucan là chất kích thích miễn dịch mạnh, những người đã hoặc sắp cấy ghép nội tạng cần tránh sử dụng trừ khi có chỉ định của bác sĩ, vì nó có thể tăng nguy cơ đào thải nội tạng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi bắt đầu bổ sung Beta-glucan, đặc biệt nếu bạn đang dùng thuốc ức chế miễn dịch hoặc đang điều trị các bệnh lý mạn tính.

Nhìn chung, Beta-glucan không chỉ là một hợp chất tự nhiên mà còn mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho sức khỏe, đặc biệt trong việc tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Việc bổ sung thực phẩm giàu Beta-glucan vào chế độ ăn hàng ngày là cách đơn giản nhưng hiệu quả để chăm sóc cơ thể toàn diện. Đừng quên cân nhắc Beta-glucan như một phần thiết yếu trong hành trình duy trì sức khỏe bền vững.

Tài liệu tham khảo: 

• https://www.webmd.com/diet/health-benefits-beta-glucan
• https://foodrevolution.org/blog/beta-glucan-benefits
• https://dr-spiller.vn/beta-glucan-la-gi
• https://www.mdpi.com/1422-0067/25/20/11020