Tăng bạch cầu ái toan là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách nhận biết

Tăng bạch cầu ái toan là gì? Đây là tình trạng số lượng bạch cầu ái toan trong máu vượt mức bình thường, thường liên quan đến các phản ứng dị ứng, nhiễm ký sinh trùng hoặc một số bệnh lý mạn tính. Việc nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách theo dõi chỉ số bạch cầu ái toan giúp phát hiện sớm vấn đề sức khỏe và điều trị kịp thời.

Tăng bạch cầu ái toan là gì?

Tăng bạch cầu ái toan là tình trạng số lượng bạch cầu ái toan trong máu vượt mức bình thường. Bạch cầu ái toan (Eosinophil) là một loại tế bào bạch cầu thuộc hệ miễn dịch, đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại ký sinh trùng, phản ứng dị ứng, và điều hòa phản ứng viêm.

Ở người khỏe mạnh, số lượng bạch cầu ái toan bình thường dao động từ 0,0–0,5 ×10⁹ tế bào/lít máu, chiếm khoảng 1–6% tổng số bạch cầu. Khi số lượng này vượt quá mức 0,5 ×10⁹ tế bào/lít, được gọi là tăng bạch cầu ái toan, và nếu vượt 1,5 ×10⁹ tế bào/lít, có thể coi là mức cao đáng kể và cần được đánh giá y tế.

Tăng bạch cầu ái toan có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như:

• Dị ứng và hen suyễn: Các phản ứng dị ứng là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến tăng bạch cầu ái toan. Khi cơ thể tiếp xúc với các chất gây dị ứng như phấn hoa, lông động vật hay bụi nhà, hệ miễn dịch sẽ phản ứng bằng cách kích thích sản xuất bạch cầu ái toan để chống lại các yếu tố này. Ở những người mắc hen phế quản, quá trình viêm đường hô hấp mạn tính còn khiến bạch cầu ái toan gia tăng mạnh hơn. Nghiên cứu của Galli SJ và cộng sự (2008) cho thấy tỷ lệ bạch cầu ái toan trong máu của bệnh nhân hen phế quản có thể cao gấp 2–3 lần so với người bình thường, đồng thời mức tăng này thường tương quan với mức độ nghiêm trọng của các cơn hen. Ngoài hen, các bệnh viêm mũi dị ứng hay viêm kết mạc dị ứng cũng liên quan đến việc bạch cầu ái toan tăng cao, cho thấy vai trò quan trọng của tế bào này trong cơ chế phản ứng dị ứng.
• Nhiễm ký sinh trùng: Khi cơ thể bị nhiễm các loại ký sinh trùng như giun, sán hay các loại trùng đường ruột khác, bạch cầu ái toan đóng vai trò phòng thủ chính. Chúng tấn công và tiêu diệt các ký sinh trùng nhờ các enzyme độc tế bào, đồng thời tham gia vào cơ chế viêm giúp loại bỏ tác nhân gây bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ở các vùng có dịch giun sán lưu hành, khoảng 30–50% trẻ em có bạch cầu ái toan cao, phản ánh đáp ứng miễn dịch của cơ thể với ký sinh trùng. Tăng bạch cầu ái toan trong trường hợp này thường đi kèm với các triệu chứng như ngứa, đau bụng hoặc dị ứng da, tùy theo loại ký sinh trùng và mức độ nhiễm.
• Bệnh lý tự miễn và một số bệnh lý máu: Ngoài các nguyên nhân nhiễm trùng hoặc dị ứng, một số bệnh lý tự miễn và rối loạn máu cũng có thể làm tăng bạch cầu ái toan. Ví dụ, hội chứng tăng bạch cầu ái toan nguyên phát là một bệnh lý hiếm gặp, trong đó cơ thể sản xuất quá nhiều bạch cầu ái toan mà không do nhiễm trùng hay dị ứng. Bệnh lupus ban đỏ (SLE) hay viêm mạch hệ thống cũng có thể gây tăng bạch cầu ái toan, do các tế bào này tham gia vào phản ứng viêm và tổn thương mô. Trong những trường hợp này, tăng bạch cầu ái toan thường gợi ý sự hiện diện của quá trình viêm mạn tính hoặc rối loạn miễn dịch, và cần được đánh giá kỹ càng để xác định nguyên nhân chính xác.
• Tác dụng phụ thuốc: Một số loại thuốc có thể vô tình làm tăng số lượng bạch cầu ái toan trong máu. Các thuốc kháng sinh, thuốc chống viêm không steroid (NSAID), hoặc thuốc chống co giật đôi khi kích thích phản ứng miễn dịch hoặc gây dị ứng, từ đó làm tăng sản xuất bạch cầu ái toan. Ví dụ, việc dùng kháng sinh dài ngày ở một số bệnh nhân có thể dẫn đến tình trạng bạch cầu ái toan cao tạm thời, thường giảm sau khi ngừng thuốc. Điều này cho thấy, ngoài các nguyên nhân bệnh lý, việc theo dõi thuốc sử dụng cũng rất quan trọng để hiểu rõ nguyên nhân bạch cầu ái toan tăng.

Số lượng bạch cầu ái toan tăng có tác động gì tới hệ miễn dịch?

Khi số lượng bạch cầu ái toan tăng, cơ chế phản ứng viêm của cơ thể cũng thay đổi đáng kể. Bạch cầu ái toan (eosinophils) tiết ra các enzyme và protein độc tế bào như major basic protein (MBP) hay eosinophil peroxidase, giúp tiêu diệt tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, nếu bạch cầu ái toan cao, những chất này cũng có thể gây tổn thương cho mô khỏe mạnh xung quanh.

Có thể hình dung eosinophils như một “đội phản ứng nhanh” của hệ miễn dịch. Khi hoạt động bình thường, chúng bảo vệ cơ thể khỏi các mối nguy. Nhưng khi số lượng bạch cầu ái toan tăng quá mức, đội này không chỉ tiêu diệt tác nhân gây hại mà còn vô tình làm tổn hại các mô lành, cụ thể:

• Trong dị ứng và hen suyễn: Theo nghiên cứu đăng trên Journal of Allergy and Clinical Immunology, eosinophils đóng vai trò trung tâm trong phản ứng viêm đường thở ở bệnh hen, gây co thắt, phù nề và tăng tiết nhầy. Đây cũng là lý do tại sao bệnh nhân hen thường có bạch cầu ái toan cao.
• Trong nhiễm ký sinh trùng: Eosinophils phóng thích các enzyme phá vỡ lớp ngoài của ký sinh trùng, hỗ trợ tiêu diệt chúng. Đây là tác động tích cực, nhưng nếu số lượng bạch cầu ái toan tăng quá mức, cơ thể có thể bị viêm hệ thống, gây mệt mỏi và tổn thương mô.
• Trong bệnh tự miễn: Khi cơ thể “nhầm lẫn” và tấn công chính mô của mình, eosinophils góp phần duy trì tình trạng viêm mạn tính, làm bệnh kéo dài và khó kiểm soát. Ở những trường hợp này, bạch cầu ái toan cao phản ánh mức độ hoạt động quá mức của hệ miễn dịch, cần được theo dõi kỹ lưỡng.

Những triệu chứng cho thấy bạch cầu ái toan cao

Bạch cầu ái toan cao không phải lúc nào cũng biểu hiện rõ rệt. Nhiều người chỉ phát hiện khi đi xét nghiệm máu định kỳ. Tuy nhiên, khi số lượng eosinophils tăng cao hoặc kéo dài, cơ thể có thể xuất hiện một số triệu chứng đặc trưng.

Triệu chứng liên quan đến dị ứng

Bạch cầu ái toan đóng vai trò quan trọng trong các phản ứng dị ứng. Khi chúng tăng cao, bạn có thể gặp các dấu hiệu như viêm mũi, ngứa mũi, nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi kéo dài. Ngoài ra, trên da có thể xuất hiện mề đay, mẩn đỏ, kèm theo cảm giác ngứa ngáy khó chịu. Ở những người mắc hen phế quản, tình trạng tăng eosinophils có thể khiến ho, tức ngực và khó thở trở nên nặng hơn. Những triệu chứng này thường xuất hiện theo từng đợt hoặc dai dẳng tùy mức độ tăng bạch cầu ái toan.

Triệu chứng liên quan đến ký sinh trùng

Bạch cầu ái toan tăng cũng thường gặp ở những người bị ký sinh trùng. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm đau bụng, rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy hoặc táo bón, thậm chí sụt cân không rõ nguyên nhân. Ngứa da hoặc nổi ban cũng có thể xuất hiện khi cơ thể đang phản ứng với ký sinh trùng.

Triệu chứng toàn thân

Khi bạch cầu ái toan tăng, cơ thể có thể xuất hiện những dấu hiệu chung toàn thân như mệt mỏi kéo dài, cảm giác uể oải không rõ nguyên nhân. Một số người còn bị sốt nhẹ và đổ mồ hôi ban đêm. Những triệu chứng này thường không đặc hiệu nhưng nếu kết hợp với các dấu hiệu dị ứng hoặc rối loạn tiêu hóa, người bệnh nên cân nhắc đi xét nghiệm máu để kiểm tra số lượng bạch cầu ái toan.

Tổn thương cơ quan (trong tăng eosinophils nặng)

Khi eosinophils vượt quá 1500/µL và kéo dài trên 6 tháng, tình trạng có thể tiến triển thành hội chứng tăng bạch cầu ái toan (HES) – một bệnh lý nghiêm trọng. Lúc này, bạch cầu ái toan không chỉ là dấu hiệu mà còn trực tiếp gây tổn thương cơ quan. Các biểu hiện có thể bao gồm viêm cơ tim, tổn thương phổi, rối loạn chức năng gan và viêm thần kinh. Ở giai đoạn này, việc nhận biết và điều trị kịp thời là rất quan trọng để hạn chế các biến chứng nguy hiểm.

Tăng bạch cầu ái toan có nguy hiểm không?

Tăng bạch cầu ái toan có nguy hiểm không là băn khoăn của nhiều người. Thực tế, tăng bạch cầu ái toan thường phản ánh cơ thể đang có phản ứng với một số tình trạng như dị ứng, nhiễm ký sinh trùng, hoặc các bệnh viêm mạn tính. Trong nhiều trường hợp, mức bạch cầu ái toan cao nhẹ không gây nguy hiểm ngay lập tức và thường được phát hiện qua xét nghiệm máu định kỳ. Tuy nhiên, nếu số lượng bạch cầu ái toan tăng quá cao hoặc kéo dài trong thời gian dài, cơ thể có thể gặp một số rủi ro sức khỏe đáng kể.

Một trong những nguy cơ quan trọng là tổn thương mô do eosinophils (bạch cầu ái toan) giải phóng các enzyme và protein có khả năng gây viêm tại các cơ quan như tim, phổi, da, hoặc hệ tiêu hóa. Ví dụ, trong hội chứng tăng bạch cầu ái toan mạn tính, tim có thể bị tổn thương dẫn đến suy tim, hoặc phổi bị ảnh hưởng gây khó thở kéo dài.

Ngoài ra, bạch cầu ái toan cao cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý nghiêm trọng như viêm ruột mạn tính, bệnh tự miễn, hoặc một số loại ung thư máu hiếm. Vì vậy, khi xét nghiệm máu cho thấy bạch cầu ái toan tăng bất thường, người bệnh nên được bác sĩ theo dõi và làm thêm các xét nghiệm để xác định nguyên nhân cụ thể, thay vì chỉ coi đó là một con số đơn thuần.

Tăng bạch cầu ái toan có thể nguy hiểm nếu không được kiểm soát, đặc biệt khi mức tăng cao hoặc kéo dài, nhưng nếu được phát hiện sớm và theo dõi đúng cách, nguy cơ có thể được giảm thiểu đáng kể.

Việc hiểu rõ tăng bạch cầu ái toan là gì giúp chủ động theo dõi sức khỏe và phòng ngừa các biến chứng tiềm ẩn. Khi nắm được nguyên nhân và cơ chế của tình trạng này, người bệnh có thể phối hợp với bác sĩ để lựa chọn phương pháp điều trị và lối sống phù hợp, từ đó bảo vệ hệ miễn dịch và duy trì sức khỏe lâu dài.

Nguồn tham khảo:

• Mayo Clinic – Eosinophilia Overview
• CDC – Parasites and eosinophilia
• Journal of Allergy and Clinical Immunology – Mechanisms of eosinophilic inflammation
• Cleveland Clinic – Hypereosinophilic Syndrome Overview